Book 12 Chapter 315 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | etac chrutvā guror vākyaṃ vyāsaśiṣyā mahaujasaḥ
anyonyaṃ hṛṣṭamanasaḥ pariṣasvajire tadā |
2 | uktāḥ smo yad bhagavatā tadātvāyatisaṃhitam
tan no manasi saṃrūḍhaṃ kariṣyāmas tathā ca tat |
3 | anyonyaṃ ca sabhājyaivaṃ suprītamanasaḥ punaḥ
vijñāpayanti sma guruṃ punar vākyaviśāradāḥ |
4 | śailād asmān mahīṃ gantuṃ kāṅkṣitaṃ no mahāmune
vedān anekadhā kartuṃ yadi te rucitaṃ vibho |
5 | śiṣyāṇāṃ vacanaṃ śrutvā parāśarasutaḥ prabhuḥ
pratyuvāca tato vākyaṃ dharmārthasahitaṃ hitam |
6 | kṣitiṃ vā devalokaṃ vā gamyatāṃ yadi rocate
apramādaś ca vaḥ kāryo brahma hi pracuracchalam |
7 | te 'nujñātās tataḥ sarve guruṇā satyavādinā
jagmuḥ pradakṣiṇaṃ kṛtvā vyāsaṃ mūrdhnābhivādya ca |
8 | avatīrya mahīṃ te 'tha cāturhotram akalpayan
saṃyājayanto viprāṃś ca rājanyāṃś ca viśas tathā |
9 | pūjyamānā dvijair nityaṃ modamānā gṛhe ratāḥ
yājanādhyāpanaratāḥ śrīmanto lokaviśrutāḥ |
10 | avatīrṇeṣu śiṣyeṣu vyāsaḥ putrasahāyavān
tūṣṇīṃ dhyānaparo dhīmān ekānte samupāviśat |
11 | taṃ dadarśāśramapade nāradaḥ sumahātapāḥ
athainam abravīt kāle madhurākṣarayā girā |
12 | bho bho maharṣe vāsiṣṭha brahmaghoṣo na vartate
eko dhyānaparas tūṣṇīṃ kim āsse cintayann iva |
13 | brahmaghoṣair virahitaḥ parvato 'yaṃ na śobhate
rajasā tamasā caiva somaḥ sopaplavo yathā |
14 | na bhrājate yathāpūrvaṃ niṣādānām ivālayaḥ
devarṣigaṇajuṣṭo 'pi vedadhvaninirākṛtaḥ |
15 | ṛṣayaś ca hi devāś ca gandharvāś ca mahaujasaḥ
vimuktā brahmaghoṣeṇa na bhrājante yathā purā |
16 | nāradasya vacaḥ śrutvā kṛṣṇadvaipāyano 'bravīt
maharṣe yat tvayā proktaṃ vedavādavicakṣaṇa |
17 | etan manonukūlaṃ me bhavān arhati bhāṣitum
sarvajñaḥ sarvadarśī ca sarvatra ca kutūhalī |
18 | triṣu lokeṣu yad vṛttaṃ sarvaṃ tava mate sthitam
tad ājñāpaya viprarṣe brūhi kiṃ karavāṇi te |
19 | yan mayā samanuṣṭheyaṃ brahmarṣe tad udāhara
viyuktasyeha śiṣyair me nātihṛṣṭam idaṃ manaḥ |
20 | nārada uvāca |
20 | anāmnāyamalā vedā brāhmaṇasyāvrataṃ malam
malaṃ pṛthivyā vāhīkāḥ strīṇāṃ kautūhalaṃ malam |
21 | adhīyatāṃ bhavān vedān sārdhaṃ putreṇa dhīmatā
vidhunvan brahmaghoṣeṇa rakṣobhayakṛtaṃ tamaḥ |
22 | bhīṣma uvāca |
22 | nāradasya vacaḥ śrutvā vyāsaḥ paramadharmavit
tathety uvāca saṃhṛṣṭo vedābhyāse dṛḍhavrataḥ |
23 | śukena saha putreṇa vedābhyāsam athākarot
svareṇoccaiḥ sa śaikṣeṇa lokān āpūrayann iva |
24 | tayor abhyasator evaṃ nānādharmapravādinoḥ
vāto 'timātraṃ pravavau samudrānilavejitaḥ |
25 | tato 'nadhyāya iti taṃ vyāsaḥ putram avārayat
śuko vāritamātras tu kautūhalasamanvitaḥ |
26 | apṛcchat pitaraṃ brahman kuto vāyur abhūd ayam
ākhyātum arhati bhavān vāyoḥ sarvaṃ viceṣṭitam |
27 | śukasyaitad vacaḥ śrutvā vyāsaḥ paramavismitaḥ
anadhyāyanimitte 'sminn idaṃ vacanam abravīt |
28 | divyaṃ te cakṣur utpannaṃ svasthaṃ te nirmalaṃ manaḥ
tamasā rajasā cāpi tyaktaḥ sattve vyavasthitaḥ |
29 | ādarśe svām iva chāyāṃ paśyasy ātmānam ātmanā
nyasyātmani svayaṃ vedān buddhyā samanucintaya |
30 | devayānacaro viṣṇoḥ pitṛyānaś ca tāmasaḥ
dvāv etau pretya panthānau divaṃ cādhaś ca gacchataḥ |
31 | pṛthivyām antarikṣe ca yatra saṃvānti vāyavaḥ
saptaite vāyumārgā vai tān nibodhānupūrvaśaḥ |
32 | tatra devagaṇāḥ sādhyāḥ samabhūvan mahābalāḥ
teṣām apy abhavat putraḥ samāno nāma durjayaḥ |
33 | udānas tasya putro 'bhūd vyānas tasyābhavat sutaḥ
apānaś ca tato jñeyaḥ prāṇaś cāpi tataḥ param |
34 | anapatyo 'bhavat prāṇo durdharṣaḥ śatrutāpanaḥ
pṛthak karmāṇi teṣāṃ tu pravakṣyāmi yathātatham |
35 | prāṇināṃ sarvato vāyuś ceṣṭā vartayate pṛthak
prāṇanāc caiva bhūtānāṃ prāṇa ity abhidhīyate |
36 | prerayaty abhrasaṃghātān dhūmajāṃś coṣmajāṃś ca yaḥ
prathamaḥ prathame mārge pravaho nāma so 'nilaḥ |
37 | ambare sneham abhrebhyas taḍidbhyaś cottamadyutiḥ
āvaho nāma saṃvāti dvitīyaḥ śvasano nadan |
38 | udayaṃ jyotiṣāṃ śaśvat somādīnāṃ karoti yaḥ
antardeheṣu codānaṃ yaṃ vadanti maharṣayaḥ |
39 | yaś caturbhyaḥ samudrebhyo vāyur dhārayate jalam
uddhṛtyādadate cāpo jīmūtebhyo 'mbare 'nilaḥ |
40 | yo 'dbhiḥ saṃyojya jīmūtān parjanyāya prayacchati
udvaho nāma varṣiṣṭhas tritīyaḥ sa sadāgatiḥ |
41 | samuhyamānā bahudhā yena nīlāḥ pṛthag ghanāḥ
varṣamokṣakṛtārambhās te bhavanti ghanāghanāḥ |
42 | saṃhatā yena cāviddhā bhavanti nadatāṃ nadāḥ
rakṣaṇārthāya saṃbhūtā meghatvam upayānti ca |
43 | yo 'sau vahati devānāṃ vimānāni vihāyasā
caturthaḥ saṃvaho nāma vāyuḥ sa girimardanaḥ |
44 | yena vegavatā rugṇā rūkṣeṇārujatā rasān
vāyunā vihatā meghā na bhavanti balāhakāḥ |
45 | dāruṇotpātasaṃcāro nabhasaḥ stanayitnumān
pañcamaḥ sa mahāvego vivaho nāma mārutaḥ |
46 | yasmin pāriplave divyā vahanty āpo vihāyasā
puṇyaṃ cākāśagaṅgāyās toyaṃ viṣṭabhya tiṣṭhati |
47 | dūrāt pratihato yasminn ekaraśmir divākaraḥ
yonir aṃśusahasrasya yena bhāti vasuṃdharā |
48 | yasmād āpyāyate somo nidhir divyo 'mṛtasya ca
ṣaṣṭhaḥ parivaho nāma sa vāyur javatāṃ varaḥ |
49 | sarvaprāṇabhṛtāṃ prāṇān yo 'ntakāle nirasyati
yasya vartmānuvartete mṛtyuvaivasvatāv ubhau |
50 | samyag anvīkṣatāṃ buddhyā śāntayādhyātmanityayā
dhyānābhyāsābhirāmāṇāṃ yo 'mṛtatvāya kalpate |
51 | yaṃ samāsādya vegena diśām antaṃ prapedire
dakṣasya daśa putrāṇāṃ sahasrāṇi prajāpateḥ |
52 | yena sṛṣṭaḥ parābhūto yāty eva na nivartate
parāvaho nāma paro vāyuḥ sa duratikramaḥ |
53 | evam ete 'diteḥ putrā mārutāḥ paramādbhutāḥ
anāramantaḥ saṃvānti sarvagāḥ sarvadhāriṇaḥ |
54 | etat tu mahad āścaryaṃ yad ayaṃ parvatottamaḥ
kampitaḥ sahasā tena vāyunābhipravāyatā |
55 | viṣṇor niḥśvāsavāto 'yaṃ yadā vegasamīritaḥ
sahasodīryate tāta jagat pravyathate tadā |
56 | tasmād brahmavido brahma nādhīyante 'tivāyati
vāyor vāyubhayaṃ hy uktaṃ brahma tat pīḍitaṃ bhavet |
57 | etāvad uktvā vacanaṃ parāśarasutaḥ prabhuḥ
uktvā putram adhīṣveti vyomagaṅgām ayāt tadā |