Book 12 Chapter 314 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | etac chrutvā tu vacanaṃ kṛtātmā kṛtaniścayaḥ
ātmanātmānam āsthāya dṛṣṭvā cātmānam ātmanā |
2 | kṛtakāryaḥ sukhī śāntas tūṣṇīṃ prāyād udaṅmukhaḥ
śaiśiraṃ girim uddiśya sadharmā mātariśvanaḥ |
3 | etasminn eva kāle tu devarṣir nāradas tadā
himavantam iyād draṣṭuṃ siddhacāraṇasevitam |
4 | tam apsarogaṇākīrṇaṃ gītasvananināditam
kiṃnarāṇāṃ samūhaiś ca bhṛṅgarājais tathaiva ca |
5 | madgubhiḥ khañjarīṭaiś ca vicitrair jīvajīvakaiḥ
citravarṇair mayūraiś ca kekāśatavirājitaiḥ rājahaṃsasamūhaiś ca hṛṣṭaiḥ parabhṛtais tathā |
6 | pakṣirājo garutmāṃś ca yaṃ nityam adhigacchati
catvāro lokapālāś ca devāḥ sarṣigaṇās tathā yatra nityaṃ samāyānti lokasya hitakāmyayā |
7 | viṣṇunā yatra putrārthe tapas taptaṃ mahātmanā
yatraiva ca kumāreṇa bālye kṣiptā divaukasaḥ |
8 | śaktir nyastā kṣititale trailokyam avamanya vai
yatrovāca jagatskandaḥ kṣipan vākyam idaṃ tadā |
9 | yo 'nyo 'sti matto 'bhyadhiko viprā yasyādhikaṃ priyāḥ
yo brahmaṇyo dvitīyo 'sti triṣu lokeṣu vīryavān |
10 | so 'bhyuddharatv imāṃ śaktim atha vā kampayatv iti
tac chrutvā vyathitā lokāḥ ka imām uddhared iti |
11 | atha devagaṇaṃ sarvaṃ saṃbhrāntendriyamānasam
apaśyad bhagavān viṣṇuḥ kṣiptaṃ sāsurarākṣasam kiṃ nv atra sukṛtaṃ kāryaṃ bhaved iti vicintayan |
12 | sa nāmṛṣyata taṃ kṣepam avaikṣata ca pāvakim
sa prahasya viśuddhātmā śaktiṃ prajvalitāṃ tadā kampayām āsa savyena pāṇinā puruṣottamaḥ |
13 | śaktyāṃ tu kampamānāyāṃ viṣṇunā balinā tadā
medinī kampitā sarvā saśailavanakānanā |
14 | śaktenāpi samuddhartuṃ kampitā sā na tūddhṛtā
rakṣatā skandarājasya dharṣaṇāṃ prabhaviṣṇunā |
15 | tāṃ kampayitvā bhagavān prahrādam idam abravīt
paśya vīryaṃ kumārasya naitad anyaḥ kariṣyati |
16 | so 'mṛṣyamāṇas tad vākyaṃ samuddharaṇaniścitaḥ
jagrāha tāṃ tasya śaktiṃ na cainām apy akampayat |
17 | nādaṃ mahāntaṃ muktvā sa mūrchito girimūrdhani
vihvalaḥ prāpatad bhūmau hiraṇyakaśipoḥ sutaḥ |
18 | yatrottarāṃ diśaṃ gatvā śailarājasya pārśvataḥ
tapo 'tapyata durdharṣas tāta nityaṃ vṛṣadhvajaḥ |
19 | pāvakena parikṣipto dīpyatā tasya cāśramaḥ
ādityabandhanaṃ nāma durdharṣam akṛtātmabhiḥ |
20 | na tatra śakyate gantuṃ yakṣarākṣasadānavaiḥ
daśayojanavistāram agnijvālāsamāvṛtam |
21 | bhagavān pāvakas tatra svayaṃ tiṣṭhati vīryavān
sarvavighnān praśamayan mahādevasya dhīmataḥ |
22 | divyaṃ varṣasahasraṃ hi pādenaikena tiṣṭhataḥ
devān saṃtāpayaṃs tatra mahādevo dhṛtavrataḥ |
23 | aindrīṃ tu diśam āsthāya śailarājasya dhīmataḥ
vivikte parvatataṭe pārāśaryo mahātapāḥ vedān adhyāpayām āsa vyāsaḥ śiṣyān mahātapāḥ |
24 | sumantuṃ ca mahābhāgaṃ vaiśaṃpāyanam eva ca
jaiminiṃ ca mahāprājñaṃ pailaṃ cāpi tapasvinam |
25 | ebhiḥ śiṣyaiḥ parivṛto vyāsa āste mahātapāḥ
tatrāśramapadaṃ puṇyaṃ dadarśa pitur uttamam āraṇeyo viśuddhātmā nabhasīva divākaraḥ |
26 | atha vyāsaḥ parikṣiptaṃ jvalantam iva pāvakam
dadarśa sutam āyāntaṃ divākarasamaprabham |
27 | asajjamānaṃ vṛkṣeṣu śaileṣu viṣameṣu ca
yogayuktaṃ mahātmānaṃ yathā bāṇaṃ guṇacyutam |
28 | so 'bhigamya pituḥ pādāv agṛhṇād araṇīsutaḥ
yathopajoṣaṃ taiś cāpi samāgacchan mahāmuniḥ |
29 | tato nivedayām āsa pitre sarvam aśeṣataḥ
śuko janakarājena saṃvādaṃ prītamānasaḥ |
30 | evam adhyāpayañ śiṣyān vyāsaḥ putraṃ ca vīryavān
uvāsa himavatpṛṣṭhe pārāśaryo mahāmuniḥ |
31 | tataḥ kadā cic chiṣyās taṃ parivāryāvatasthire
vedādhyayanasaṃpannāḥ śāntātmāno jitendriyāḥ |
32 | vedeṣu niṣṭhāṃ saṃprāpya sāṅgeṣv atitapasvinaḥ
athocus te tadā vyāsaṃ śiṣyāḥ prāñjalayo gurum |
33 | mahatā śreyasā yuktā yaśasā ca sma vardhitāḥ
ekaṃ tv idānīm icchāmo guruṇānugrahaṃ kṛtam |
34 | iti teṣāṃ vacaḥ śrutvā brahmarṣis tān uvāca ha
ucyatām iti tad vatsā yad vaḥ kāryaṃ priyaṃ mayā |
35 | etad vākyaṃ guroḥ śrutvā śiṣyās te hṛṣṭamānasāḥ
punaḥ prāñjalayo bhūtvā praṇamya śirasā gurum |
36 | ūcus te sahitā rājann idaṃ vacanam uttamam
yadi prīta upādhyāyo dhanyāḥ smo munisattama |
37 | kāṅkṣāmas tu vayaṃ sarve varaṃ dattaṃ maharṣiṇā
ṣaṣṭhaḥ śiṣyo na te khyātiṃ gacched atra prasīda naḥ |
38 | catvāras te vayaṃ śiṣyā guruputraś ca pañcamaḥ
iha vedāḥ pratiṣṭherann eṣa naḥ kāṅkṣito varaḥ |
39 | śiṣyāṇāṃ vacanaṃ śrutvā vyāso vedārthatattvavit
parāśarātmajo dhīmān paralokārthacintakaḥ uvāca śiṣyān dharmātmā dharmyaṃ naiḥśreyasaṃ vacaḥ |
40 | brāhmaṇāya sadā deyaṃ brahma śuśrūṣave bhavet
brahmaloke nivāsaṃ yo dhruvaṃ samabhikāṅkṣati |
41 | bhavanto bahulāḥ santu vedo vistāryatām ayam
nāśiṣye saṃpradātavyo nāvrate nākṛtātmani |
42 | ete śiṣyaguṇāḥ sarve vijñātavyā yathārthataḥ
nāparīkṣitacāritre vidyā deyā kathaṃ cana |
43 | yathā hi kanakaṃ śuddhaṃ tāpacchedanigharṣaṇaiḥ
parīkṣeta tathā śiṣyān īkṣet kulaguṇādibhiḥ |
44 | na niyojyāś ca vaḥ śiṣyā aniyoge mahābhaye
yathāmati yathāpāṭhaṃ tathā vidyā phaliṣyati |
45 | sarvas taratu durgāṇi sarvo bhadrāṇi paśyatu
śrāvayec caturo varṇān kṛtvā brāhmaṇam agrataḥ |
46 | vedasyādhyayanaṃ hīdaṃ tac ca kāryaṃ mahat smṛtam
stutyartham iha devānāṃ vedāḥ sṛṣṭāḥ svayaṃbhuvā |
47 | yo nirvadeta saṃmohād brāhmaṇaṃ vedapāragam
so 'padhyānād brāhmaṇasya parābhūyād asaṃśayam |
48 | yaś cādharmeṇa vibrūyād yaś cādharmeṇa pṛcchati
tayor anyataraḥ praiti vidveṣaṃ vādhigacchati |
49 | etad vaḥ sarvam ākhyātaṃ svādhyāyasya vidhiṃ prati
upakuryāc ca śiṣyāṇām etac ca hṛdi vo bhavet |