Book 12 Chapter 304 | |
1 | yājñavalkya uvāca |
1 | sāṃkhyajñānaṃ mayā proktaṃ yogajñānaṃ nibodha me
yathāśrutaṃ yathādṛṣṭaṃ tattvena nṛpasattama |
2 | nāsti sāṃkhyasamaṃ jñānaṃ nāsti yogasamaṃ balam
tāv ubhāv ekacaryau tu ubhāv anidhanau smṛtau |
3 | pṛthak pṛthak tu paśyanti ye 'lpabuddhiratā narāḥ
vayaṃ tu rājan paśyāma ekam eva tu niścayāt |
4 | yad eva yogāḥ paśyanti tat sāṃkhyair api dṛśyate
ekaṃ sāṃkhyaṃ ca yogaṃ ca yaḥ paśyati sa tattvavit |
5 | rudrapradhānān aparān viddhi yogān paraṃtapa
tenaiva cātha dehena vicaranti diśo daśa |
6 | yāvad dhi pralayas tāta sūkṣmeṇāṣṭaguṇena vai
yogena lokān vicaran sukhaṃ saṃnyasya cānagha |
7 | vedeṣu cāṣṭaguṇitaṃ yogam āhur manīṣiṇaḥ
sūkṣmam aṣṭaguṇaṃ prāhur netaraṃ nṛpasattama |
8 | dviguṇaṃ yogakṛtyaṃ tu yogānāṃ prāhur uttamam
saguṇaṃ nirguṇaṃ caiva yathāśāstranidarśanam |
9 | dhāraṇā caiva manasaḥ prāṇāyāmaś ca pārthiva
prāṇāyāmo hi saguṇo nirguṇaṃ dhāraṇaṃ manaḥ |
10 | yatra dṛśyeta muñcan vai prāṇān maithilasattama
vātādhikyaṃ bhavaty eva tasmād dhi na samācaret |
11 | niśāyāḥ prathame yāme codanā dvādaśa smṛtāḥ
madhye suptvā pare yāme dvādaśaiva tu codanāḥ |
12 | tad evam upaśāntena dāntenaikāntaśīlinā
ātmārāmeṇa buddhena yoktavyo 'tmā na saṃśayaḥ |
13 | pañcānām indriyāṇāṃ tu doṣān ākṣipya pañcadhā
śabdaṃ sparśaṃ tathā rūpaṃ rasaṃ gandhaṃ tathaiva ca |
14 | pratibhām apavargaṃ ca pratisaṃhṛtya maithila
indriyagrāmam akhilaṃ manasy abhiniveśya ha |
15 | manas tathaivāhaṃkāre pratiṣṭhāpya narādhipa
ahaṃkāraṃ tathā buddhau buddhiṃ ca prakṛtāv api |
16 | evaṃ hi parisaṃkhyāya tato dhyāyeta kevalam
virajaskamalaṃ nityam anantaṃ śuddham avraṇam |
17 | tasthuṣaṃ puruṣaṃ sattvam abhedyam ajarāmaram
śāśvataṃ cāvyayaṃ caiva īśānaṃ brahma cāvyayam |
18 | yuktasya tu mahārāja lakṣaṇāny upadhārayet
lakṣaṇaṃ tu prasādasya yathā tṛptaḥ sukhaṃ svapet |
19 | nivāte tu yathā dīpo jvalet snehasamanvitaḥ
niścalordhvaśikhas tadvad yuktam āhur manīṣiṇaḥ |
20 | pāṣāṇa iva meghotthair yathā bindubhir āhataḥ
nālaṃ cālayituṃ śakyas tathā yuktasya lakṣaṇam |
21 | śaṅkhadundubhinirghoṣair vividhair gītavāditaiḥ
kriyamāṇair na kampeta yuktasyaitan nidarśanam |
22 | tailapātraṃ yathā pūrṇaṃ karābhyāṃ gṛhya pūruṣaḥ
sopānam āruhed bhītas tarjyamāno 'sipāṇibhiḥ |
23 | saṃyatātmā bhayāt teṣāṃ na pātrād bindum utsṛjet
tathaivottaramāṇasya ekāgramanasas tathā |
24 | sthiratvād indriyāṇāṃ tu niścalatvāt tathaiva ca
evaṃ yuktasya tu muner lakṣaṇāny upadhārayet |
25 | sa yuktaḥ paśyati brahma yat tat paramam avyayam
mahatas tamaso madhye sthitaṃ jvalanasaṃnibham |
26 | etena kevalaṃ yāti tyaktvā deham asākṣikam
kālena mahatā rājañ śrutir eṣā sanātanī |
27 | etad dhi yogaṃ yogānāṃ kim anyad yogalakṣaṇam
vijñāya tad dhi manyante kṛtakṛtyā manīṣiṇaḥ |