Book 12 Chapter 302 | |
1 | yājñavalkya uvāca |
1 | ete pradhānasya guṇās trayaḥ puruṣasattama
kṛtsnasya caiva jagatas tiṣṭhanty anapagāḥ sadā |
2 | śatadhā sahasradhā caiva tathā śatasahasradhā
koṭiśaś ca karoty eṣa pratyagātmānam ātmanā |
3 | sāttvikasyottamaṃ sthānaṃ rājasasyeha madhyamam
tāmasasyādhamaṃ sthānaṃ prāhur adhyātmacintakāḥ |
4 | kevaleneha puṇyena gatim ūrdhvām avāpnuyāt
puṇyapāpena mānuṣyam adharmeṇāpy adhogatim |
5 | dvaṃdvam eṣāṃ trayāṇāṃ tu saṃnipātaṃ ca tattvataḥ
sattvasya rajasaś caiva tamasaś ca śṛṇuṣva me |
6 | sattvasya tu rajo dṛṣṭaṃ rajasaś ca tamas tathā
tamasaś ca tathā sattvaṃ sattvasyāvyaktam eva ca |
7 | avyaktasattvasaṃyukto devalokam avāpnuyāt
rajaḥsattvasamāyukto manuṣyeṣūpapadyate |
8 | rajastamobhyāṃ saṃyuktas tiryagyoniṣu jāyate
rajastāmasasattvaiś ca yukto mānuṣyam āpnuyāt |
9 | puṇyapāpaviyuktānāṃ sthānam āhur manīṣiṇām
śāsvataṃ cāvyayaṃ caiva akṣaraṃ cābhayaṃ ca yat |
10 | jñānināṃ saṃbhavaṃ śreṣṭhaṃ sthānam avraṇam acyutam
atīndriyam abījaṃ ca janmamṛtyutamonudam |
11 | avyaktasthaṃ paraṃ yat tat pṛṣṭas te 'haṃ narādhipa
sa eṣa prakṛtiṣṭho hi tasthur ity abhidhīyate |
12 | acetanaś caiṣa mataḥ prakṛtisthaś ca pārthiva
etenādhiṣṭhitaś caiva sṛjate saṃharaty api |
13 | janaka uvāca |
13 | anādinidhanāv etāv ubhāv eva mahāmune
amūrtimantāv acalāv aprakampyau ca nirvraṇau |
14 | agrāhyāv ṛṣiśārdūla katham eko hy acetanaḥ
cetanāvāṃs tathā caikaḥ kṣetrajña iti bhāṣitaḥ |
15 | tvaṃ hi viprendra kārtsnyena mokṣadharmam upāsase
sākalyaṃ mokṣadharmasya śrotum icchāmi tattvataḥ |
16 | astitvaṃ kevalatvaṃ ca vinābhāvaṃ tathaiva ca
tathaivotkramaṇasthānaṃ dehino 'pi viyujyataḥ |
17 | kālena yad dhi prāpnoti sthānaṃ tad brūhi me dvija
sāṃkhyajñānaṃ ca tattvena pṛthag yogaṃ tathaiva ca |
18 | ariṣṭāni ca tattvena vaktum arhasi sattama
viditaṃ sarvam etat te pāṇāv āmalakaṃ yathā |