Book 12 Chapter 299 | |
1 | yājñavalkya uvāca |
1 | avyaktasya naraśreṣṭha kālasaṃkhyāṃ nibodha me
pañca kalpasahasrāṇi dviguṇāny ahar ucyate |
2 | rātrir etāvatī cāsya pratibuddho narādhipa
sṛjaty oṣadhim evāgre jīvanaṃ sarvadehinām |
3 | tato brahmāṇam asṛjad dhairaṇyāṇḍasamudbhavam
sā mūrtiḥ sarvabhūtānām ity evam anuśuśruma |
4 | saṃvatsaram uṣitvāṇḍe niṣkramya ca mahāmuniḥ
saṃdadhe 'rdhaṃ mahīṃ kṛtsnāṃ divam ardhaṃ prajāpatiḥ |
5 | dyāvāpṛthivyor ity eṣa rājan vedeṣu paṭhyate
tayoḥ śakalayor madhyam ākāśam akarot prabhuḥ |
6 | etasyāpi ca saṃkhyānaṃ vedavedāṅgapāragaiḥ
daśa kalpasahasrāṇi pādonāny ahar ucyate rātrim etāvatīṃ cāsya prāhur adhyātmacintakāḥ |
7 | sṛjaty ahaṃkāram ṛṣir bhūtaṃ divyātmakaṃ tathā
caturaś cāparān putrān dehāt pūrvaṃ mahān ṛṣiḥ te vai pitṛbhyaḥ pitaraḥ śrūyante rājasattama |
8 | devāḥ pitṝṇāṃ ca sutā devair lokāḥ samāvṛtāḥ
carācarā naraśreṣṭha ity evam anuśuśruma |
9 | parameṣṭhī tv ahaṃkāro 'sṛjad bhūtāni pañcadhā
pṛthivī vāyur ākāśam āpo jyotiś ca pañcamam |
10 | etasyāpi niśām āhus tṛtīyam iha kurvataḥ
pañca kalpasahasrāṇi tāvad evāhar ucyate |
11 | śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca raso gandhaś ca pañcamaḥ
ete viśeṣā rājendra mahābhūteṣu pañcasu yair āviṣṭāni bhūtāni ahany ahani pārthiva |
12 | anyonyaṃ spṛhayanty ete anyonyasya hite ratāḥ
anyonyam abhimanyante anyonyaspardhinas tathā |
13 | te vadhyamānā anyonyaṃ guṇair hāribhir avyayāḥ
ihaiva parivartante tiryagyonipraveśinaḥ |
14 | trīṇi kalpasahasrāṇi eteṣām ahar ucyate
ratrir etāvatī caiva manasaś ca narādhipa |
15 | manaś carati rājendra caritaṃ sarvam indriyaiḥ
na cendriyāṇi paśyanti mana evātra paśyati |
16 | cakṣuḥ paśyati rūpāṇi manasā tu na cakṣuṣā
manasi vyākule cakṣuḥ paśyann api na paśyati tathendriyāṇi sarvāṇi paśyantīty abhicakṣate |
17 | manasy uparate rājann indriyoparamo bhavet
na cendriyavyuparame manasy uparamo bhavet evaṃ manaḥpradhānāni indriyāṇi vibhāvayet |
18 | indriyāṇāṃ hi sarveṣām īśvaraṃ mana ucyate
etad viśanti bhūtāni sarvāṇīha mahāyaśāḥ |