Book 12 Chapter 292
1	vasiṣṭha uvāca
1	evam apratibuddhatvād abuddham anuvartate dehād dehasahasrāṇi tathā samabhipadyate
2	tiryagyonisahasreṣu kadā cid devatāsv api upapadyati saṃyogād guṇaiḥ saha guṇakṣayāt
3	mānuṣatvād divaṃ yāti divo mānuṣyam eva ca mānuṣyān nirayasthānam ānantyaṃ pratipadyate
4	kośakāro yathātmānaṃ kīṭaḥ samanurundhati sūtratantuguṇair nityaṃ tathāyam aguṇo guṇaiḥ
5	dvaṃdvam eti ca nirdvaṃdvas tāsu tāsv iha yoniṣu śīrṣaroge 'kṣiroge ca dantaśūle galagrahe
6	jalodare 'rśasāṃ roge jvaragaṇḍaviṣūcike śvitre kuṣṭhe 'gnidāhe ca sidhmāpasmārayor api
7	yāni cānyāni dvaṃdvāni prākṛtāni śarīriṣu utpadyante vicitrāṇi tāny eṣo 'py abhimanyate abhimanyaty abhīmānāt tathaiva sukṛtāny api
8	ekavāsāś ca durvāsāḥ śāyī nityam adhas tathā maṇḍūkaśāyī ca tathā vīrāsanagatas tathā
9	cīradhāraṇam ākāśe śayanaṃ sthānam eva ca iṣṭakāprastare caiva kaṇṭakaprastare tathā
10	bhasmaprastaraśāyī ca bhūmiśayyānulepanaḥ vīrasthānāmbupaṅke ca śayanaṃ phalakeṣu ca
11	vividhāsu ca śayyāsu phalagṛddhyānvito 'phalaḥ muñjamekhalanagnatvaṃ kṣaumakṛṣṇājināni ca
12	śāṇīvālaparīdhāno vyāghracarmaparicchadaḥ siṃhacarmaparīdhānaḥ paṭṭavāsās tathaiva ca
13	kīṭakāvasanaś caiva cīravāsās tathaiva ca vastrāṇi cānyāni bahūny abhimanyaty abuddhimān
14	bhojanāni vicitrāṇi ratnāni vividhāni ca ekavastrāntarāśitvam ekakālikabhojanam
15	caturthāṣṭamakālaś ca ṣaṣṭhakālika eva ca ṣaḍrātrabhojanaś caiva tathaivāṣṭāhabhojanaḥ
16	saptarātradaśāhāro dvādaśāhāra eva ca māsopavāsī mūlāśī phalāhāras tathaiva ca
17	vāyubhakṣo 'mbupiṇyākagomayādana eva ca gomūtrabhojanaś caiva śākapuṣpāda eva ca
18	śaivālabhojanaś caiva tathācāmena vartayan vartayañ śīrṇaparṇaiś ca prakīrṇaphalabhojanaḥ
19	vividhāni ca kṛcchrāṇi sevate sukhakāṅkṣayā cāndrāyaṇāni vidhival liṅgāni vividhāni ca
20	cāturāśramyapanthānam āśrayaty āśramān api upāsīnaś ca pāṣaṇḍān guhāḥ śailāṃs tathaiva ca
21	viviktāś ca śilāchāyās tathā prasravaṇāni ca vividhāni ca japyāni vividhāni vratāni ca
22	niyamān suvicitrāṃś ca vividhāni tapāṃsi ca yajñāṃś ca vividhākārān vidhīṃś ca vividhāṃs tathā
23	vaṇikpathaṃ dvijakṣatraṃ vaiśyaśūdraṃ tathaiva ca dānaṃ ca vividhākāraṃ dīnāndhakṛpaṇeṣv api
24	abhimanyaty asaṃbodhāt tathaiva trividhān guṇān sattvaṃ rajas tamaś caiva dharmārthau kāma eva ca prakṛtyātmānam evātmā evaṃ pravibhajaty uta
25	svadhākāravaṣaṭkārau svāhākāranamaskriyāḥ yājanādhyāpanaṃ dānaṃ tathaivāhuḥ pratigraham yajanādhyayane caiva yac cānyad api kiṃ cana
26	janmamṛtyuvivāde ca tathā viśasane 'pi ca śubhāśubhamayaṃ sarvam etad āhuḥ kriyāpatham
27	prakṛtiḥ kurute devī mahāpralayam eva ca divasānte guṇān etān abhyetyaiko 'vatiṣṭhati
28	raśmijālam ivādityas tatkālena niyacchati evam eṣo 'sakṛt sarvaṃ krīḍārtham abhimanyate
29	ātmarūpaguṇān etān vividhān hṛdayapriyān evam eva vikurvāṇaḥ sargapralayakarmaṇī
30	kriyākriyā pathe raktas triguṇas triguṇātigaḥ kriyākriyāpathopetas tathā tad iti manyate
31	evaṃ dvaṃdvāny athaitāni vartante mama nityaśaḥ mamaivaitāni jāyante bādhante tāni mām iti
32	nistartavyāny athaitāni sarvāṇīti narādhipa manyate 'yaṃ hy abuddhitvāt tathaiva sukṛtāny api
33	bhoktavyāni mayaitāni devalokagatena vai ihaiva cainaṃ bhokṣyāmi śubhāśubhaphalodayam
34	sukham eva ca kartavyaṃ sakṛt kṛtvā sukhaṃ mama yāvadantaṃ ca me saukhyaṃ jātyāṃ jātyāṃ bhaviṣyati
35	bhaviṣyati ca me duḥkhaṃ kṛtenehāpy anantakam mahad duḥkhaṃ hi mānuṣyaṃ niraye cāpi majjanam
36	nirayāc cāpi mānuṣyaṃ kālenaiṣyāmy ahaṃ punaḥ manuṣyatvāc ca devatvaṃ devatvāt pauruṣaṃ punaḥ manuṣyatvāc ca nirayaṃ paryāyeṇopagacchati
37	ya evaṃ vetti vai nityaṃ nirātmātmaguṇair vṛtaḥ tena devamanuṣyeṣu niraye copapadyate
38	mamatvenāvṛto nityaṃ tatraiva parivartate sargakoṭisahasrāṇi maraṇāntāsu mūrtiṣu
39	ya evaṃ kurute karma śubhāśubhaphalātmakam sa eva phalam aśnāti triṣu lokeṣu mūrtimān
40	prakṛtiḥ kurute karma śubhāśubhaphalātmakam prakṛtiś ca tad aśnāti triṣu lokeṣu kāmagā
41	tiryagyonau manuṣyatve devaloke tathaiva ca trīṇi sthānāni caitāni jānīyāt prākṛtāni ha
42	aliṅgāṃ prakṛtiṃ tv āhur liṅgair anumimīmahe tathaiva pauruṣaṃ liṅgam anumānād dhi paśyati
43	sa liṅgāntaram āsādya prākṛtaṃ liṅgam avraṇam vraṇadvārāṇy adhiṣṭhāya karmāṇy ātmani manyate
44	śrotrādīni tu sarvāṇi pañca karmendriyāṇi ca vāg ādīni pravartante guṇeṣv eva guṇaiḥ saha aham etāni vai kurvan mamaitānīndriyāṇi ca
45	nirindriyo 'bhimanyeta vraṇavān asmi nirvraṇaḥ aliṅgo liṅgam ātmānam akālaḥ kālam ātmanaḥ
46	asattvaṃ sattvam ātmānam atattvaṃ tattvam ātmanaḥ amṛtyur mṛtyum ātmānam acaraś caram ātmanaḥ
47	akṣetraḥ kṣetram ātmānam asargaḥ sargam ātmanaḥ atapās tapa ātmānam agatir gatim ātmanaḥ
48	abhavo bhavam ātmānam abhayo bhayam ātmanaḥ akṣaraḥ kṣaram ātmānam abuddhis tv abhimanyate