Book 12 Chapter 287
1	bhīṣma uvāca
1	punar eva tu papraccha janako mithilādhipaḥ parāśaraṃ mahātmānaṃ dharme paramaniścayam
2	kiṃ śreyaḥ kā gatir brahman kiṃ kṛtaṃ na vinaśyati kva gato na nivarteta tan me brūhi mahāmune
3	parāśara uvāca
3	asaṅgaḥ śreyaso mūlaṃ jñānaṃ jñānagatiḥ parā cīrṇaṃ tapo na praṇaśyed vāpaḥ kṣetre na naśyati
4	chittvādharmamayaṃ pāśaṃ yadā dharme 'bhirajyate dattvābhayakṛtaṃ dānaṃ tadā siddhim avāpnuyāt
5	yo dadāti sahasrāṇi gavām aśvaśatāni ca abhayaṃ sarvabhūtebhyas tad dānam ativartate
6	vasan viṣayamadhye 'pi na vasaty eva buddhimān saṃvasaty eva durbuddhir asatsu viṣayeṣv api
7	nādharmaḥ śliṣyate prājñam āpaḥ puṣkaraparṇavat aprājñam adhikaṃ pāpaṃ śliṣyate jatu kāṣṭhavat
8	nādharmaḥ kāraṇāpekṣī kartāram abhimuñcati kartā khalu yathākālaṃ tat sarvam abhipadyate na bhidyante kṛtātmāna ātmapratyayadarśinaḥ
9	buddhikarmendriyāṇāṃ hi pramatto yo na budhyate śubhāśubheṣu saktātmā prāpnoti sumahad bhayam
10	vītarāgo jitakrodhaḥ samyag bhavati yaḥ sadā viṣaye vartamāno 'pi na sa pāpena yujyate
11	maryādāyāṃ dharmasetur nibaddho naiva sīdati puṣṭasrota ivāyattaḥ sphīto bhavati saṃcayaḥ
12	yathā bhānugataṃ tejo maṇiḥ śuddhaḥ samādhinā ādatte rājaśārdūla tathā yogaḥ pravartate
13	yathā tilānām iha puṣpasaṃśrayāt; pṛthak pṛthag yāti guṇo 'tisaumyatām tathā narāṇāṃ bhuvi bhāvitātmanāṃ; yathāśrayaṃ sattvaguṇaḥ pravartate
14	jahāti dārān ihate na saṃpadaḥ; sadaśvayānaṃ vividhāś ca yāḥ kriyāḥ triviṣṭape jātamatir yadā naras; tadāsya buddhir viṣayeṣu bhidyate
15	prasaktabuddhir viṣayeṣu yo naro; yo budhyate hy ātmahitaṃ kadā ca na sa sarvabhāvānugatena cetasā; nṛpāmiṣeṇeva jhaṣo vikṛṣyate
16	saṃghātavān martyalokaḥ parasparam apāśritaḥ kadalīgarbhaniḥsāro naur ivāpsu nimajjati
17	na dharmakālaḥ puruṣasya niścito; na cāpi mṛtyuḥ puruṣaṃ pratīkṣate kriyā hi dharmasya sadaiva śobhanā; yadā naro mṛtyumukhe 'bhivartate
18	yathāndhaḥ svagṛhe yukto hy abhyāsād eva gacchati tathā yuktena manasā prājño gacchati tāṃ gatim
19	maraṇaṃ janmani proktaṃ janma vai maraṇāśritam avidvān mokṣadharmeṣu baddho bhramati cakravat
20	yathā mṛṇālo 'nugatam āśu muñcati kardamam tathātmā puruṣasyeha manasā parimucyate manaḥ praṇayate 'tmānaṃ sa enam abhiyuñjati
21	parārthe vartamānas tu svakāryaṃ yo 'bhimanyate indriyārtheṣu saktaḥ san svakāryāt parihīyate
22	adhas tiryaggatiṃ caiva svarge caiva parāṃ gatim prāpnoti svakṛtair ātmā prājñasyehetarasya ca
23	mṛnmaye bhājane pakve yathā vai nyasyate dravaḥ tathā śarīraṃ tapasā taptaṃ viṣayam aśnute
24	viṣayān aśnute yas tu na sa bhokṣyaty asaṃśayam yas tu bhogāṃs tyajed ātmā sa vai bhoktuṃ vyavasyati
25	nīhāreṇa hi saṃvītaḥ śiśnodaraparāyaṇaḥ jātyandha iva panthānam āvṛtātmā na budhyate
26	vaṇig yathā samudrād vai yathārthaṃ labhate dhanam tathā martyārṇave jantoḥ karmavijñānato gatiḥ
27	ahorātramaye loke jarārūpeṇa saṃcaran mṛtyur grasati bhūtāni pavanaṃ pannago yathā
28	svayaṃ kṛtāni karmāṇi jāto jantuḥ prapadyate nākṛtaṃ labhate kaś cit kiṃ cid atra priyāpriyam
29	śayānaṃ yāntam āsīnaṃ pravṛttaṃ viṣayeṣu ca śubhāśubhāni karmāṇi prapadyante naraṃ sadā
30	na hy anyat tīram āsādya punas tartuṃ vyavasyati durlabho dṛśyate hy asya vinipāto mahārṇave
31	yathā bhārāvasaktā hi naur mahāmbhasi tantunā tathā mano 'bhiyogād vai śarīraṃ pratikarṣati
32	yathā samudram abhitaḥ saṃsyūtāḥ sarito 'parāḥ tathādyā prakṛtir yogād abhisaṃsyūyate sadā
33	snehapāśair bahuvidhair āsaktamanaso narāḥ prakṛtisthā viṣīdanti jale saikataveśmavat
34	śarīragṛhasaṃsthasya śaucatīrthasya dehinaḥ buddhimārgaprayātasya sukhaṃ tv iha paratra ca
35	vistarāḥ kleśasaṃyuktāḥ saṃkṣepās tu sukhāvahāḥ parārthaṃ vistarāḥ sarve tyāgam ātmahitaṃ viduḥ
36	saṃkalpajo mitravargo jñātayaḥ kāraṇātmakāḥ bhāryā dāsāś ca putrāś ca svam artham anuyuñjate
37	na mātā na pitā kiṃ cit kasya cit pratipadyate dānapathyodano jantuḥ svakarmaphalam aśnute
38	mātā putraḥ pitā bhrātā bhāryā mitrajanas tathā aṣṭāpadapadasthāne tv akṣamudreva nyasyate
39	sarvāṇi karmāṇi purā kṛtāni; śubhāśubhāny ātmano yānti jantoḥ upasthitaṃ karmaphalaṃ viditvā; buddhiṃ tathā codayate 'ntarātmā
40	vyavasāyaṃ samāśritya sahāyān yo 'dhigacchati na tasya kaś cid ārambhaḥ kadā cid avasīdati
41	advaidhamanasaṃ yuktaṃ śūraṃ dhīraṃ vipaścitam na śrīḥ saṃtyajate nityam ādityam iva raśmayaḥ
42	āstikyavyavasāyābhyām upāyād vismayād dhiyā yam ārabhaty anindyātmā na so 'rthaḥ parisīdati
43	sarvaḥ svāni śubhāśubhāni niyataṃ karmāṇi jantuḥ svayaṃ; garbhāt saṃpratipadyate tad ubhayaṃ yat tena pūrvam mṛtyuś cāparihāravān samagatiḥ kālena viccheditā; dāroś cūrṇam ivāśmasāravihitaṃ karmāntikaṃ prāpayet
44	svarūpatām ātmakṛtaṃ ca vistaraṃ; kulānvayaṃ dravyasamṛddhisaṃcayam naro hi sarvo labhate yathākṛtaṃ; śubhāśubhenātmakṛtena karmaṇā
45	bhīṣma uvāca
45	ity ukto janako rājan yathātathyaṃ manīṣiṇā śrutvā dharmavidāṃ śreṣṭhaḥ parāṃ mudam avāpa ha