Book 12 Chapter 284 | |
1 | parāśara uvāca |
1 | eṣa dharmavidhis tāta gṛhasthasya prakīrtitaḥ
tapovidhiṃ tu vakṣyāmi tan me nigadataḥ śṛṇu |
2 | prāyeṇa hi gṛhasthasya mamatvaṃ nāma jāyate
saṅgāgataṃ naraśreṣṭha bhāvais tāmasarājasaiḥ |
3 | gṛhāṇy āśritya gāvaś ca kṣetrāṇi ca dhanāni ca
dārāḥ putrāś ca bhṛtyāś ca bhavantīha narasya vai |
4 | evaṃ tasya pravṛttasya nityam evānupaśyataḥ
rāgadveṣau vivardhete hy anityatvam apaśyataḥ |
5 | rāgadveṣābhibhūtaṃ ca naraṃ dravyavaśānugam
mohajātā ratir nāma samupaiti narādhipa |
6 | kṛtārtho bhogato bhūtvā sa vai ratiparāyaṇaḥ
lābhaṃ grāmyasukhād anyaṃ ratito nānupaśyati |
7 | tato lobhābhibhūtātmā saṅgād vardhayate janam
puṣṭyarthaṃ caiva tasyeha janasyārthaṃ cikīrṣati |
8 | sa jānann api cākāryam arthārthaṃ sevate naraḥ
bālasnehaparītātmā tatkṣayāc cānutapyate |
9 | tato mānena saṃpanno rakṣann ātmaparājayam
karoti yena bhogī syām iti tasmād vinaśyati |
10 | tapo hi buddhiyuktānāṃ śāśvataṃ brahmadarśanam
anvicchatāṃ śubhaṃ karma narāṇāṃ tyajatāṃ sukham |
11 | snehāyatananāśāc ca dhananāśāc ca pārthiva
ādhivyādhipratāpāc ca nirvedam upagacchati |
12 | nirvedād ātmasaṃbodhaḥ saṃbodhāc chāstradarśanam
śāstrārthadarśanād rājaṃs tapa evānupaśyati |
13 | durlabho hi manuṣyendra naraḥ pratyavamarśavān
yo vai priyasukhe kṣīṇe tapaḥ kartuṃ vyavasyati |
14 | tapaḥ sarvagataṃ tāta hīnasyāpi vidhīyate
jitendriyasya dāntasya svargamārgapradeśakam |
15 | prajāpatiḥ prajāḥ pūrvam asṛjat tapasā vibhuḥ
kva cit kva cid vrataparo vratāny āsthāya pārthiva |
16 | ādityā vasavo rudrās tathaivāgny aśvimārutāḥ
viśvedevās tathā sādhyāḥ pitaro 'tha marudgaṇāḥ |
17 | yakṣarākṣasagandharvāḥ siddhāś cānye divaukasaḥ
saṃsiddhās tapasā tāta ye cānye svargavāsinaḥ |
18 | ye cādau brahmaṇā sṛṣṭā brāhmaṇās tapasā purā
te bhāvayantaḥ pṛthivīṃ vicaranti divaṃ tathā |
19 | martyaloke ca rājāno ye cānye gṛhamedhinaḥ
mahākuleṣu dṛśyante tat sarvaṃ tapasaḥ phalam |
20 | kauśikāni ca vastrāṇi śubhāny ābharaṇāni ca
vāhanāsanayānāni sarvaṃ tat tapasaḥ phalam |
21 | manonukūlāḥ pramadā rūpavatyaḥ sahasraśaḥ
vāsaḥ prāsādapṛṣṭhe ca tat sarvaṃ tapasaḥ phalam |
22 | śayanāni ca mukhyāni bhojyāni vividhāni ca
abhipretāni sarvāṇi bhavanti kṛtakarmaṇām |
23 | nāprāpyaṃ tapasā kiṃ cit trailokye 'smin paraṃtapa
upabhogaparityāgaḥ phalāny akṛtakarmaṇām |
24 | sukhito duḥkhito vāpi naro lobhaṃ parityajet
avekṣya manasā śāstraṃ buddhyā ca nṛpasattama |
25 | asaṃtoṣo 'sukhāyaiva lobhād indriyavibhramaḥ
tato 'sya naśyati prajñā vidyevābhyāsavarjitā |
26 | naṣṭaprajño yadā bhavati tadā nyāyaṃ na paśyati
tasmāt sukhakṣaye prāpte pumān ugraṃ tapaś caret |
27 | yad iṣṭaṃ tat sukhaṃ prāhur dveṣyaṃ duḥkham ihocyate
kṛtākṛtasya tapasaḥ phalaṃ paśyasva yādṛśam |
28 | nityaṃ bhadrāṇi paśyanti viṣayāṃś copabhuñjate
prākāśyaṃ caiva gacchanti kṛtvā niṣkalmaṣaṃ tapaḥ |
29 | apriyāṇy avamānāṃś ca duḥkhaṃ bahuvidhātmakam
phalārthī satpathatyaktaḥ prāpnoti viṣayātmakam |
30 | dharme tapasi dāne ca vicikitsāsya jāyate
sa kṛtvā pāpakāny eva nirayaṃ pratipadyate |
31 | sukhe tu vartamāno vai duḥkhe vāpi narottama
svavṛttād yo na calati śāstracakṣuḥ sa mānavaḥ |
32 | iṣuprapātamātraṃ hi sparśayoge ratiḥ smṛtā
rasane darśane ghrāṇe śravaṇe ca viśāṃ pate |
33 | tato 'sya jāyate tīvrā vedanā tatkṣayāt punaḥ
budhā yena praśaṃsanti mokṣaṃ sukham anuttamam |
34 | tataḥ phalārthaṃ carati bhavanti jyāyaso guṇāḥ
dharmavṛttyā ca satataṃ kāmārthābhyāṃ na hīyate |
35 | aprayatnāgatāḥ sevyā gṛhasthair viṣayāḥ sadā
prayatnenopagamyaś ca svadharma iti me matiḥ |
36 | mānināṃ kulajātānāṃ nityaṃ śāstrārthacakṣuṣām
dharmakriyāviyuktānām aśaktyā saṃvṛtātmanām |
37 | kriyamāṇaṃ yadā karma nāśaṃ gacchati mānuṣam
teṣāṃ nānyad ṛte loke tapasaḥ karma vidyate |
38 | sarvātmanā tu kurvīta gṛhasthaḥ karmaniścayam
dākṣyeṇa havyakavyārthaṃ svadharmaṃ vicaren nṛpa |
39 | yathā nadīnadāḥ sarve sāgare yānti saṃsthitim
evam āśramiṇaḥ sarve gṛhasthe yānti saṃsthitim |