Book 12 Chapter 283 | |
1 | parāśara uvāca |
1 | pratigrahāgatā vipre kṣatriye śastranirjitāḥ
vaiśye nyāyārjitāś caiva śūdre śuśrūṣayārjitāḥ svalpāpy arthāḥ praśasyante dharmasyārthe mahāphalāḥ |
2 | nityaṃ trayāṇāṃ varṇānāṃ śūdraḥ śuśrūṣur ucyate
kṣatradharmā vaiśyadharmā nāvṛttiḥ patati dvijaḥ śūdrakarmā yadā tu syāt tadā patati vai dvijaḥ |
3 | vāṇijyaṃ pāśupālyaṃ ca tathā śilpopajīvanam
śūdrasyāpi vidhīyante yadā vṛttir na jāyate |
4 | raṅgāvataraṇaṃ caiva tathā rūpopajīvanam
madyamāṃsopajīvyaṃ ca vikrayo lohacarmaṇoḥ |
5 | apūrviṇā na kartavyaṃ karma loke vigarhitam
kṛtapūrviṇas tu tyajato mahān dharma iti śrutiḥ |
6 | saṃsiddhaḥ puruṣo loke yad ācarati pāpakam
madenābhiplutamanās tac ca nagrāhyam ucyate |
7 | śrūyante hi purāṇe vai prajā dhigdaṇḍaśāsanāḥ
dāntā dharmapradhānāś ca nyāyadharmānuvartakāḥ |
8 | dharma eva sadā nṝṇām iha rājan praśasyate
dharmavṛddhā guṇān eva sevante hi narā bhuvi |
9 | taṃ dharmam asurās tāta nāmṛṣyanta janādhipa
vivardhamānāḥ kramaśas tatra te 'nvāviśan prajāḥ |
10 | teṣāṃ darpaḥ samabhavat prajānāṃ dharmanāśanaḥ
darpātmanāṃ tataḥ krodhaḥ punas teṣām ajāyata |
11 | tataḥ krodhābhibhūtānāṃ vṛttaṃ lajjāsamanvitam
hrīś caivāpy anaśad rājaṃs tato moho vyajāyata |
12 | tato mohaparītās te nāpaśyanta yathā purā
parasparāv amardena vartayanti yathāsukham |
13 | tān prāpya tu sa dhig daṇḍo nakāraṇam ato 'bhavat
tato 'bhyagacchan devāṃś ca brāhmaṇāṃś cāvamanya ha |
14 | etasminn eva kāle tu devā devavaraṃ śivam
agacchañ śaraṇaṃ vīraṃ bahurūpaṃ gaṇādhipam |
15 | tena sma te gaganagāḥ sapurāḥ pātitāḥ kṣitau
tisro 'py ekena bāṇena devāpyāyitatejasā |
16 | teṣām adhipatis tv āsīd bhīmo bhīmaparākramaḥ
devatānāṃ bhayakaraḥ sa hataḥ śūlapāṇinā |
17 | tasmin hate 'tha svaṃ bhāvaṃ pratyapadyanta mānavāḥ
prāvartanta ca vedā vai śāstrāṇi ca yathā purā |
18 | tato 'bhyaṣiñcan rājyena devānāṃ divi vāsavam
saptarṣayaś cānvayuñjan narāṇāṃ daṇḍadhāraṇe |
19 | saptarṣīṇām athordhvaṃ ca vipṛthur nāma pārthivaḥ
rājānaḥ kṣatriyāś caiva maṇḍaleṣu pṛthak pṛthak |
20 | mahākuleṣu ye jātā vṛttāḥ pūrvatarāś ca ye
teṣām athāsuro bhāvo hṛdayān nāpasarpati |
21 | tasmāt tenaiva bhāvena sānuṣaṅgena pārthivāḥ
āsurāṇy eva karmāṇi nyaṣevan bhīmavikramāḥ |
22 | pratyatiṣṭhaṃś ca teṣv eva tāny eva sthāpayanti ca
bhajante tāni cādyāpi ye bāliśatamā narāḥ |
23 | tasmād ahaṃ bravīmi tvāṃ rājan saṃcintya śāstrataḥ
saṃsiddhādhigamaṃ kuryāt karma hiṃsātmakaṃ tyajet |
24 | na saṃkareṇa draviṇaṃ vicinvīta vicakṣaṇaḥ
dharmārthaṃ nyāyam utsṛjya na tat kalyāṇam ucyate |
25 | sa tvam evaṃvidho dāntaḥ kṣatriyaḥ priyabāndhavaḥ
prajā bhṛtyāṃś ca putrāṃś ca svadharmeṇānupālaya |
26 | iṣṭāniṣṭasamāyogo vairaṃ sauhārdam eva ca
atha jātisahasrāṇi bahūni parivartate |
27 | tasmād guṇeṣu rajyethā mā doṣeṣu kadā cana
nirguṇo yo hi durbuddhir ātmanaḥ so 'rir ucyate |
28 | mānuṣeṣu mahārāja dharmādharmau pravartataḥ
na tathānyeṣu bhūteṣu manuṣyarahiteṣv iha |
29 | dharmaśīlo naro vidvān īhako 'nīhako 'pi vā
ātmabhūtaḥ sadā loke cared bhūtāny ahiṃsayan |
30 | yadā vyapetahṛllekhaṃ mano bhavati tasya vai
nānṛtaṃ caiva bhavati tadā kalyāṇam ṛcchati |