Book 12 Chapter 279 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | ataḥ paraṃ mahābāho yac chreyas tad vadasva me
na tṛpyāmy amṛtasyeva vacasas te pitāmaha |
2 | kiṃ karma puruṣaḥ kṛtvā śubhaṃ puruṣasattama
śreyaḥ param avāpnoti pretya ceha ca tad vada |
3 | bhīṣma uvāca |
3 | atra te vartayiṣyāmi yathā pūrvaṃ mahāyaśāḥ
parāśaraṃ mahātmānaṃ papraccha janako nṛpaḥ |
4 | kiṃ śreyaḥ sarvabhūtānām asmiṃl loke paratra ca
yad bhavet pratipattavyaṃ tad bhavān prabravītu me |
5 | tataḥ sa tapasā yuktaḥ sarvadharmavidhānavit
nṛpāyānugrahamanā munir vākyam athābravīt |
6 | dharma eva kṛtaḥ śreyān iha loke paratra ca
tasmād dhi paramaṃ nāsti yathā prāhur manīṣiṇaḥ |
7 | pratipadya naro dharmaṃ svargaloke mahīyate
dharmātmakaḥ karmavidhir dehināṃ nṛpasattama tasminn āśramiṇaḥ santaḥ svakarmāṇīha kurvate |
8 | caturvidhā hi lokasya yātrā tāta vidhīyate
martyā yatrāvatiṣṭhante sā ca kāmāt pravartate |
9 | sukṛtāsukṛtaṃ karma niṣevya vividhaiḥ kramaiḥ
daśārdhapravibhaktānāṃ bhūtānāṃ bahudhā gatiḥ |
10 | sauvarṇaṃ rājataṃ vāpi yathā bhāṇḍaṃ niṣicyate
tathā niṣicyate jantuḥ pūrvakarmavaśānugaḥ |
11 | nābījāj jāyate kiṃ cin nākṛtvā sukham edhate
sukṛtī vindati sukhaṃ prāpya dehakṣayaṃ naraḥ |
12 | daivaṃ tāta na paśyāmi nāsti daivasya sādhanam
svabhāvato hi saṃsiddhā devagandharvadānavāḥ |
13 | pretya jātikṛtaṃ karma na smaranti sadā janāḥ
te vai tasya phalaprāptau karma cāpi caturvidham |
14 | lokayātrāśrayaś caiva śabdo vedāśrayaḥ kṛtaḥ
śāntyarthaṃ manasas tāta naitad vṛddhānuśāsanam |
15 | cakṣuṣā manasā vācā karmaṇā ca caturvidham
kurute yādṛśaṃ karma tādṛśaṃ pratipadyate |
16 | nirantaraṃ ca miśraṃ ca phalate karma pārthiva
kalyāṇaṃ yadi vā pāpaṃ na tu nāśo 'sya vidyate |
17 | kadā cit sukṛtaṃ tāta kūṭastham iva tiṣṭhati
majjamānasya saṃsāre yāvad duḥkhād vimucyate |
18 | tato duḥkhakṣayaṃ kṛtvā sukṛtaṃ karma sevate
sukṛtakṣayād duṣkṛtaṃ ca tad viddhi manujādhipa |
19 | damaḥ kṣamā dhṛtis tejaḥ saṃtoṣaḥ satyavāditā
hrīr ahiṃsāvyasanitā dākṣyaṃ ceti sukhāvahāḥ |
20 | duṣkṛte sukṛte vāpi na jantur ayato bhavet
nityaṃ manaḥsamādhāne prayateta vicakṣaṇaḥ |
21 | nāyaṃ parasya sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ vāpi sevate
karoti yādṛśaṃ karma tādṛśaṃ pratipadyate |
22 | sukhaduḥkhe samādhāya pumān anyena gacchati
anyenaiva janaḥ sarvaḥ saṃgato yaś ca pārthiva |
23 | pareṣāṃ yad asūyeta na tat kuryāt svayaṃ naraḥ
yo hy asūyus tathāyuktaḥ so 'vahāsaṃ niyacchati |
24 | bhīrū rājanyo brāhmaṇaḥ sarvabhakṣo; vaiśyo 'nīhāvān hīnavarṇo 'lasaś ca
vidvāṃś cāśīlo vṛttahīnaḥ kulīnaḥ; satyād bhraṣṭo brāhmaṇaḥ strī ca duṣṭā |
25 | rāgī muktaḥ pacamāno 'tmahetor; mūrkho vaktā nṛpahīnaṃ ca rāṣṭram
ete sarve śocyatāṃ yānti rājan; yaś cāyuktaḥ snehahīnaḥ prajāsu |