Book 12 Chapter 275 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | śokād duḥkhāc ca mṛtyoś ca trasyanti prāṇinaḥ sadā
ubhayaṃ me yathā na syāt tan me brūhi pitāmaha |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | atraivodāharantīmam itihāsaṃ purātanam
nāradasya ca saṃvādaṃ samaṅgasya ca bhārata |
3 | nārada uvāca |
3 | uraseva praṇamase bāhubhyāṃ tarasīva ca
saṃprahṛṣṭamanā nityaṃ viśoka iva lakṣyase |
4 | udvegaṃ neha te kiṃ cit susūkṣmam api lakṣaye
nityatṛpta iva svastho bālavac ca viceṣṭase |
5 | samaṅga uvāca |
5 | bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyac ca sarvaṃ sattveṣu mānada
teṣāṃ tattvāni jānāmi tato na vimanā hy aham |
6 | upakramān ahaṃ veda punar eva phalodayān
loke phalāni citrāṇi tato na vimanā hy aham |
7 | agādhāś cāpratiṣṭhāś ca gatimantaś ca nārada
andhā jaḍāś ca jīvanti paśyāsmān api jīvataḥ |
8 | vihitenaiva jīvanti arogāṅgā divaukasaḥ
balavanto 'balāś caiva tadvad asmān sabhājaya |
9 | sahasriṇaś ca jīvanti jīvanti śatinas tathā
śākena cānye jīvanti paśyāsmān api jīvataḥ |
10 | yadā na śocemahi kiṃ nu na syād; dharmeṇa vā nārada karmaṇā vā
kṛtāntavaśyāni yadā sukhāni; duḥkhāni vā yan na vidharṣayanti |
11 | yasmai prajñāṃ kathayante manuṣyāḥ; prajñāmūlo hīndriyāṇāṃ prasādaḥ
muhyanti śocanti yadendriyāṇi; prajñālābho nāsti mūḍhendriyasya |
12 | mūḍhasya darpaḥ sa punar moha eva; mūḍhasya nāyaṃ na paro 'sti lokaḥ
na hy eva duḥkhāni sadā bhavanti; sukhasya vā nityaśo lābha eva |
13 | bhāvātmakaṃ saṃparivartamānaṃ; na mādṛśaḥ saṃjvaraṃ jātu kuryāt
iṣṭān bhogān nānurudhyet sukhaṃ vā; na cintayed duḥkham abhyāgataṃ vā |
14 | samāhito na spṛhayet pareṣāṃ; nānāgataṃ nābhinandeta lābham
na cāpi hṛṣyed vipule 'rthalābhe; tathārthanāśe ca na vai viṣīdet |
15 | na bāndhavā na ca vittaṃ na kaulī; na ca śrutaṃ na ca mantrā na vīryam
duḥkhāt trātuṃ sarva evotsahante; paratra śīle na tu yānti śāntim |
16 | nāsti buddhir ayuktasya nāyogād vidyate sukham
dhṛtiś ca duḥkhatyāgaś cāpy ubhayaṃ naḥ sukhodayam |
17 | priyaṃ hi harṣajananaṃ harṣa utsekavardhanaḥ
utseko narakāyaiva tasmāt taṃ saṃtyajāmy aham |
18 | etāñ śokabhayotsekān mohanān sukhaduḥkhayoḥ
paśyāmi sākṣival loke dehasyāsya viceṣṭanāt |
19 | arthakāmau parityajya viśoko vigatajvaraḥ
tṛṣṇāmohau tu saṃtyajya carāmi pṛthivīm imām |
20 | na mṛtyuto na cādharmān na lobhān na kutaś cana
pītāmṛtasyevātyantam iha cāmutra vā bhayam |
21 | etad brahman vijānāmi mahat kṛtvā tapo 'vyayam
tena nārada saṃprāpto na māṃ śokaḥ prabādhate |