Book 12 Chapter 274 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | pitāmaha mahāprājña sarvaśāstraviśārada
asti vṛtravadhād eva vivakṣā mama jāyate |
2 | jvareṇa mohito vṛtraḥ kathitas te janādhipa
nihato vāsaveneha vajreṇeti mamānagha |
3 | katham eṣa mahāprājña jvaraḥ prādurabhūt kutaḥ
jvarotpattiṃ nipuṇataḥ śrotum icchāmy ahaṃ prabho |
4 | bhīṣma uvāca |
4 | śṛṇu rājañ jvarasyeha saṃbhavaṃ lokaviśrutam
vistaraṃ cāsya vakṣyāmi yādṛśaṃ caiva bhārata |
5 | purā meror mahārāja śṛṅgaṃ trailokyaviśrutam
jyotiṣkaṃ nāma sāvitraṃ sarvaratnavibhūṣitam aprameyam anādhṛṣyaṃ sarvalokeṣu bhārata |
6 | tatra devo giritaṭe hemadhātuvibhūṣite
paryaṅka iva vibhrājann upaviṣṭo babhūva ha |
7 | śailarājasutā cāsya nityaṃ pārśve sthitā babhau
tathā devā mahātmāno vasavaś ca mahaujasaḥ |
8 | tathaiva ca mahātmānāv aśvinau bhiṣajāṃ varau
tathā vaiśravaṇo rājā guhyakair abhisaṃvṛtaḥ |
9 | yakṣāṇām adhipaḥ śrīmān kailāsanilayaḥ prabhuḥ
aṅgiraḥpramukhāś caiva tathā devarṣayo 'pare |
10 | viśvāvasuś ca gandharvas tathā nāradaparvatau
apsarogaṇasaṃghāś ca samājagmur anekaśaḥ |
11 | vavau śivaḥ sukho vāyur nānāgandhavahaḥ śuciḥ
sarvartukusumopetāḥ puṣpavanto mahādrumāḥ |
12 | tathā vidyādharāś caiva siddhāś caiva tapodhanāḥ
mahādevaṃ paśupatiṃ paryupāsanta bhārata |
13 | bhūtāni ca mahārāja nānārūpadharāṇy atha
rākṣasāś ca mahāraudrāḥ piśācāś ca mahābalāḥ |
14 | bahurūpadharā hṛṣṭā nānāpraharaṇodyatāḥ
devasyānucarās tatra tasthire cānalopamāḥ |
15 | nandī ca bhagavāṃs tatra devasyānumate sthitaḥ
pragṛhya jvalitaṃ śūlaṃ dīpyamānaṃ svatejasā |
16 | gaṅgā ca saritāṃ śreṣṭhā sarvatīrthajalodbhavā
paryupāsata taṃ devaṃ rūpiṇī kurunandana |
17 | evaṃ sa bhagavāṃs tatra pūjyamānaḥ surarṣibhiḥ
devaiś ca sumahābhāgair mahādevo vyatiṣṭhata |
18 | kasya cit tv atha kālasya dakṣo nāma prajāpatiḥ
pūrvoktena vidhānena yakṣyamāṇo 'nvapadyata |
19 | tatas tasya makhaṃ devāḥ sarve śakrapurogamāḥ
gamanāya samāgamya buddhim āpedire tadā |
20 | te vimānair mahātmāno jvalitair jvalanaprabhāḥ
devasyānumate 'gacchan gaṅgādvāram iti śrutiḥ |
21 | prasthitā devatā dṛṣṭvā śailarājasutā tadā
uvāca vacanaṃ sādhvī devaṃ paśupatiṃ patim |
22 | bhagavan kva nu yānty ete devāḥ śakrapurogamāḥ
brūhi tattvena tattvajña saṃśayo me mahān ayam |
23 | maheśvara uvāca |
23 | dakṣo nāma mahābhāge prajānāṃ patir uttamaḥ
hayamedhena yajate tatra yānti divaukasaḥ |
24 | umā uvāca |
24 | yajñam etaṃ mahābhāga kimarthaṃ nābhigacchasi
kena vā pratiṣedhena gamanaṃ te na vidyate |
25 | maheśvara uvāca |
25 | surair eva mahābhāge sarvam etad anuṣṭhitam
yajñeṣu sarveṣu mama na bhāga upakalpitaḥ |
26 | pūrvopāyopapannena mārgeṇa varavarṇini
na me surāḥ prayacchanti bhāgaṃ yajñasya dharmataḥ |
27 | umā uvāca |
27 | bhagavan sarvabhūteṣu prabhavābhyadhiko guṇaiḥ
ajeyaś cāpradhṛṣyaś ca tejasā yaśasā śriyā |
28 | anena te mahābhāga pratiṣedhena bhāgataḥ
atīva duḥkham utpannaṃ vepathuś ca mamānagha |
29 | bhīṣma uvāca |
29 | evam uktvā tu sā devī devaṃ paśupatiṃ patim
tūṣṇīṃbhūtābhavad rājan dahyamānena cetasā |
30 | atha devyā mataṃ jñātvā hṛdgataṃ yac cikīrṣitam
sa samājñāpayām āsa tiṣṭha tvam iti nandinam |
31 | tato yogabalaṃ kṛtvā sarvayogeśvareśvaraḥ
taṃ yajñaṃ sumahātejā bhīmair anucarais tadā sahasā ghātayām āsa devadevaḥ pinākadhṛk |
32 | ke cin nādān amuñcanta ke cid dhāsāṃś ca cakrire
rudhireṇāpare rājaṃs tatrāgniṃ samavākiran |
33 | ke cid yūpān samutpāṭya babhramur vikṛtānanāḥ
āsyair anye cāgrasanta tathaiva paricārakān |
34 | tataḥ sa yajño nṛpate vadhyamānaḥ samantataḥ
āsthāya mṛgarūpaṃ vai kham evābhyapatat tadā |
35 | taṃ tu yajñaṃ tathārūpaṃ gacchantam upalabhya saḥ
dhanur ādāya bāṇaṃ ca tadānvasarata prabhuḥ |
36 | tatas tasya sureśasya krodhād amitatejasaḥ
lalāṭāt prasṛto ghoraḥ svedabindur babhūva ha |
37 | tasmin patitamātre tu svedabindau tathā bhuvi
prādurbabhūva sumahān agniḥ kālānalopamaḥ |
38 | tatra cājāyata tadā puruṣaḥ puruṣarṣabha
hrasvo 'timātraraktākṣo hariśmaśrur vibhīṣaṇaḥ |
39 | ūrdhvakeśo 'tilomāṅgaḥ śyenolūkas tathaiva ca
karālaḥ kṛṣṇavarṇaś ca raktavāsās tathaiva ca |
40 | taṃ yajñaṃ sa mahāsattvo 'dahat kakṣam ivānalaḥ
devāś cāpy adravan sarve tato bhītā diśo daśa |
41 | tena tasmin vicaratā puruṣeṇa viśāṃ pate
pṛthivī vyacalad rājann atīva bharatarṣabha |
42 | hāhābhūte pravṛtte tu nāde lokabhayaṃkare
pitāmaho mahādevaṃ darśayan pratyabhāṣata |
43 | bhavato 'pi surāḥ sarve bhāgaṃ dāsyanti vai prabho
kriyatāṃ pratisaṃhāraḥ sarvadeveśvara tvayā |
44 | imā hi devatāḥ sarvā ṛṣayaś ca paraṃtapa
tava krodhān mahādeva na śāntim upalebhire |
45 | yaś caiṣa puruṣo jātaḥ svedāt te vibudhottama
jvaro nāmaiṣa dharmajña lokeṣu pracariṣyati |
46 | ekībhūtasya na hy asya dhāraṇe tejasaḥ prabho
samarthā sakalā pṛthvī bahudhā sṛjyatām ayam |
47 | ity ukto brahmaṇā devo bhāge cāpi prakalpite
bhagavantaṃ tathety āha brahmāṇam amitaujasam |
48 | parāṃ ca prītim agamad utsmayaṃś ca pinākadhṛk
avāpa ca tadā bhāgaṃ yathoktaṃ brahmaṇā bhavaḥ |
49 | jvaraṃ ca sarvadharmajño bahudhā vyasṛjat tadā
śāntyarthaṃ sarvabhūtānāṃ śṛṇu tac cāpi putraka |
50 | śīrṣābhitāpo nāgānāṃ parvatānāṃ śilājatuḥ
apāṃ tu nīlikāṃ vidyān nirmokaṃ bhujageṣu ca |
51 | khorakaḥ saurabheyāṇām ūṣaraṃ pṛthivītale
paśūnām api dharmajña dṛṣṭipratyavarodhanam |
52 | randhrāgatam athāśvānāṃ śikhodbhedaś ca barhiṇām
netrarogaḥ kokilānāṃ jvaraḥ prokto mahātmanā |
53 | abjānāṃ pittabhedaś ca sarveṣām iti naḥ śrutam
śukānām api sarveṣāṃ hikkikā procyate jvaraḥ |
54 | śārdūleṣv atha dharmajña śramo jvara ihocyate
mānuṣeṣu tu dharmajña jvaro nāmaiṣa viśrutaḥ maraṇe janmani tathā madhye cāviśate naram |
55 | etan māheśvaraṃ tejo jvaro nāma sudāruṇaḥ
namasyaś caiva mānyaś ca sarvaprāṇibhir īśvaraḥ |
56 | anena hi samāviṣṭo vṛtro dharmabhṛtāṃ varaḥ
vyajṛmbhata tataḥ śakras tasmai vajram avāsṛjat |
57 | praviśya vajro vṛtraṃ tu dārayām āsa bhārata
dāritaś ca sa vajreṇa mahāyogī mahāsuraḥ jagāma paramaṃ sthānaṃ viṣṇor amitatejasaḥ |
58 | viṣṇubhaktyā hi tenedaṃ jagad vyāptam abhūt purā
tasmāc ca nihato yuddhe viṣṇoḥ sthānam avāptavān |
59 | ity eṣa vṛtram āśritya jvarasya mahato mayā
vistaraḥ kathitaḥ putra kim anyat prabravīmi te |
60 | imāṃ jvarotpattim adīnamānasaḥ; paṭhet sadā yaḥ susamāhito naraḥ
vimuktarogaḥ sa sukhī mudā yuto; labheta kāmān sa yathāmanīṣitān |