Book 12 Chapter 273 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | vṛtrasya tu mahārāja jvarāviṣṭasya sarvaśaḥ
abhavan yāni liṅgāni śarīre tāni me śṛṇu |
2 | jvalitāsyo 'bhavad ghoro vaivarṇyaṃ cāgamat param
gātrakampaś ca sumahāñ śvāsaś cāpy abhavan mahān romaharṣaś ca tīvro 'bhūn niḥśvāsaś ca mahān nṛpa |
3 | śivā cāśivasaṃkāśā tasya vaktrāt sudāruṇā
niṣpapāta mahāghorā smṛtiḥ sā tasya bhārata ulkāś ca jvalitās tasya dīptāḥ pārśve prapedire |
4 | gṛdhrakaṅkavaḍāś caiva vāco 'muñcan sudāruṇāḥ
vṛtrasyopari saṃhṛṣṭāś cakravat paribabhramuḥ |
5 | tatas taṃ ratham āsthāya devāpyāyitam āhave
vajrodyatakaraḥ śakras taṃ daityaṃ pratyavaikṣata |
6 | amānuṣam atho nādaṃ sa mumoca mahāsuraḥ
vyajṛmbhata ca rājendra tīvrajvarasamanvitaḥ athāsya jṛmbhataḥ śakras tato vajram avāsṛjat |
7 | sa vajraḥ sumahātejāḥ kālāgnisadṛśopamaḥ
kṣipram eva mahākāyaṃ vṛtraṃ daityam apātayat |
8 | tato nādaḥ samabhavat punar eva samantataḥ
vṛtraṃ vinihataṃ dṛṣṭvā devānāṃ bharatarṣabha |
9 | vṛtraṃ tu hatvā bhagavān dānavārir mahāyaśāḥ
vajreṇa viṣṇuyuktena divam eva samāviśat |
10 | atha vṛtrasya kauravya śarīrād abhiniḥsṛtā
brahmahatyā mahāghorā raudrā lokabhayāvahā |
11 | karāladaśanā bhīmā vikṛtā kṛṣṇapiṅgalā
prakīrṇamūrdhajā caiva ghoranetrā ca bhārata |
12 | kapālamālinī caiva kṛśā ca bharatarṣabha
rudhirārdrā ca dharmajña cīravastranivāsinī |
13 | sābhiniṣkramya rājendra tādṛgrūpā bhayāvahā
vajriṇaṃ mṛgayām āsa tadā bharatasattama |
14 | kasya cit tv atha kālasya vṛtrahā kurunandana
svargāyābhimukhaḥ prāyāl lokānāṃ hitakāmyayā |
15 | bisān niḥsaramāṇaṃ tu dṛṣṭvā śakraṃ mahaujasam
kaṇṭhe jagrāha devendraṃ sulagnā cābhavat tadā |
16 | sa hi tasmin samutpanne brahmahatyākṛte bhaye
nalinyāṃ bisamadhyastho babhūvābdagaṇān bahūn |
17 | anusṛtya tu yatnāt sa tayā vai brahmahatyayā
tadā gṛhītaḥ kauravya niśceṣṭaḥ samapadyata |
18 | tasyā vyapohane śakraḥ paraṃ yatnaṃ cakāra ha
na cāśakat tāṃ devendro brahmahatyāṃ vyapohitum |
19 | gṛhīta eva tu tayā devendro bharatarṣabha
pitāmaham upāgamya śirasā pratyapūjayat |
20 | jñātvā gṛhītaṃ śakraṃ tu dvijapravarahatyayā
brahmā saṃcintayām āsa tadā bharatasattama |
21 | tām uvāca mahābāho brahmahatyāṃ pitāmahaḥ
svareṇa madhureṇātha sāntvayann iva bhārata |
22 | mucyatāṃ tridaśendro 'yaṃ matpriyaṃ kuru bhāmini
brūhi kiṃ te karomy adya kāmaṃ kaṃ tvam ihecchasi |
23 | brahmahatyovāca |
23 | trilokapūjite deve prīte trailokyakartari
kṛtam eveha manye 'haṃ nivāsaṃ tu vidhatsva me |
24 | tvayā kṛteyaṃ maryādā lokasaṃrakṣaṇārthinā
sthāpanā vai sumahatī tvayā deva pravartitā |
25 | prīte tu tvayi dharmajña sarvalokeśvare prabho
śakrād apagamiṣyāmi nivāsaṃ tu vidhatsva me |
26 | bhīṣma uvāca |
26 | tatheti tāṃ prāha tadā brahmahatyāṃ pitāmahaḥ
upāyataḥ sa śakrasya brahmahatyāṃ vyapohata |
27 | tataḥ svayaṃbhuvā dhyātas tatra vahnir mahātmanā
brahmāṇam upasaṃgamya tato vacanam abravīt |
28 | prāpto 'smi bhagavan deva tvatsakāśam ariṃdama
yat kartavyaṃ mayā deva tad bhavān vaktum arhati |
29 | brahmovāca |
29 | bahudhā vibhajiṣyāmi brahmahatyām imām aham
śakrasyādya vimokṣārthaṃ caturbhāgaṃ pratīccha me |
30 | agnir uvāca |
30 | mama mokṣasya ko 'nto vai brahman dhyāyasva vai prabho
etad icchāmi vijñātuṃ tattvato lokapūjita |
31 | brahmovāca |
31 | yas tvāṃ jvalantam āsādya svayaṃ vai mānavaḥ kva cit
bījauṣadhirasair vahne na yakṣyati tamovṛtaḥ |
32 | tam eṣā yāsyati kṣipraṃ tatraiva ca nivatsyati
brahmahatyā havyavāha vyetu te mānaso jvaraḥ |
33 | bhīṣma uvāca |
33 | ity uktaḥ pratijagrāha tad vaco havyakavyabhuk
pitāmahasya bhagavāṃs tathā ca tad abhūt prabho |
34 | tato vṛkṣauṣadhitṛṇaṃ samāhūya pitāmahaḥ
imam arthaṃ mahārāja vaktuṃ samupacakrame |
35 | tato vṛkṣauṣadhitṛṇaṃ tathaivoktaṃ yathātatham
vyathitaṃ vahnivad rājan brahmāṇam idam abravīt |
36 | asmākaṃ brahmahatyāto ko 'nto lokapitāmaha
svabhāvanihatān asmān na punar hantum arhasi |
37 | vayam agniṃ tathā śītaṃ varṣaṃ ca pavaneritam
sahāmaḥ satataṃ deva tathā chedanabhedanam |
38 | brahmahatyām imām adya bhavataḥ śāsanād vayam
grahīṣyāmas trilokeśa mokṣaṃ cintayatāṃ bhavān |
39 | brahmovāca |
39 | parvakāle tu saṃprāpte yo vai chedanabhedanam
kariṣyati naro mohāt tam eṣānugamiṣyati |
40 | bhīṣma uvāca |
40 | tato vṛkṣauṣadhitṛṇam evam uktaṃ mahātmanā
brahmāṇam abhisaṃpūjya jagāmāśu yathāgatam |
41 | āhūyāpsaraso devas tato lokapitāmahaḥ
vācā madhurayā prāha sāntvayann iva bhārata |
42 | iyam indrād anuprāptā brahmahatyā varāṅganāḥ
caturtham asyā bhāgaṃ hi mayoktāḥ saṃpratīcchata |
43 | apsarasa ūcuḥ |
43 | grahaṇe kṛtabuddhīnāṃ deveśa tava śāsanāt
mokṣaṃ samayato 'smākaṃ cintayasva pitāmaha |
44 | brahmovāca |
44 | rajasvalāsu nārīṣu yo vai maithunam ācaret
tam eṣā yāsyati kṣipraṃ vyetu vo mānaso jvaraḥ |
45 | bhīṣma uvāca |
45 | tatheti hṛṣṭamanasa uktvāthāpsarasāṃ gaṇāḥ
svāni sthānāni saṃprāpya remire bharatarṣabha |
46 | tatas trilokakṛd devaḥ punar eva mahātapāḥ
apaḥ saṃcintayām āsa dhyātās tāś cāpy athāgaman |
47 | tās tu sarvāḥ samāgamya brahmāṇam amitaujasam
idam ūcur vaco rājan praṇipatya pitāmaham |
48 | imāḥ sma deva saṃprāptās tvatsakāśam ariṃdama
śāsanāt tava deveśa samājñāpaya no vibho |
49 | brahmovāca |
49 | iyaṃ vṛtrād anuprāptā puruhūtaṃ mahābhayā
brahmahatyā caturthāṃśam asyā yūyaṃ pratīcchata |
50 | āpa ūcuḥ |
50 | evaṃ bhavatu lokeśa yathā vadasi naḥ prabho
mokṣaṃ samayato 'smākaṃ saṃcintayitum arhasi |
51 | tvaṃ hi deveśa sarvasya jagataḥ paramo guruḥ
ko 'nyaḥ prasādo hi bhaved yaḥ kṛcchrān naḥ samuddharet |
52 | brahmovāca |
52 | alpā iti matiṃ kṛtvā yo naro buddhimohitaḥ
śleṣmamūtrapurīṣāṇi yuṣmāsu pratimokṣyati |
53 | tam eṣā yāsyati kṣipraṃ tatraiva ca nivatsyati
tathā vo bhavitā mokṣa iti satyaṃ bravīmi vaḥ |
54 | bhīṣma uvāca |
54 | tato vimucya devendraṃ brahmahatyā yudhiṣṭhira
yathānisṛṣṭaṃ taṃ deśam agacchad devaśāsanāt |
55 | evaṃ śakreṇa saṃprāptā brahmahatyā janādhipa
pitāmaham anujñāpya so 'śvamedham akalpayat |
56 | śrūyate hi mahārāja saṃprāptā vāsavena vai
brahmahatyā tataḥ śuddhiṃ hayamedhena labdhavān |
57 | samavāpya śriyaṃ devo hatvārīṃś ca sahasraśaḥ
praharṣam atulaṃ lebhe vāsavaḥ pṛthivīpate |
58 | vṛtrasya rudhirāc caiva khukhuṇḍāḥ pārtha jajñire
dvijātibhir abhakṣyās te dīkṣitaiś ca tapodhanaiḥ |
59 | sarvāvasthaṃ tvam apy eṣāṃ dvijātīnāṃ priyaṃ kuru
ime hi bhūtale devāḥ prathitāḥ kurunandana |
60 | evaṃ śakreṇa kauravya buddhisaukṣmyān mahāsuraḥ
upāyapūrvaṃ nihato vṛtro 'thāmitatejasā |
61 | evaṃ tvam api kauravya pṛthivyām aparājitaḥ
bhaviṣyasi yathā devaḥ śatakratur amitrahā |
62 | ye tu śakrakathāṃ divyām imāṃ parvasu parvasu
vipramadhye paṭhiṣyanti na te prāpsyanti kilbiṣam |
63 | ity etad vṛtram āśritya śakrasyātyadbhutaṃ mahat
kathitaṃ karma te tāta kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi |