Book 12 Chapter 270 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | dhanyā dhanyā iti janāḥ sarve 'smān pravadanty uta
na duḥkhitataraḥ kaś cit pumān asmābhir asti ha |
2 | lokasaṃbhāvitair duḥkhaṃ yat prāptaṃ kurusattama
prāpya jātiṃ manuṣyeṣu devair api pitāmaha |
3 | kadā vayaṃ kariṣyāmaḥ saṃnyāsaṃ duḥkhasaṃjñakam
duḥkham etac charīrāṇāṃ dhāraṇaṃ kurusattama |
4 | vimuktāḥ saptadaśabhir hetubhūtaiś ca pañcabhiḥ
indriyārthair guṇaiś caiva aṣṭābhiḥ prapitāmaha |
5 | na gacchanti punarbhāvaṃ munayaḥ saṃśitavratāḥ
kadā vayaṃ bhaviṣyāmo rājyaṃ hitvā paraṃtapa |
6 | bhīṣma uvāca |
6 | nāsty anantaṃ mahārāja sarvaṃ saṃkhyānagocaram
punarbhāvo 'pi saṃkhyāto nāsti kiṃ cid ihācalam |
7 | na cāpi gamyate rājan naiṣa doṣaḥ prasaṅgataḥ
udyogād eva dharmajña kālenaiva gamiṣyatha |
8 | īśo 'yaṃ satataṃ dehī nṛpate puṇyapāpayoḥ
tata eva samutthena tamasā rudhyate 'pi ca |
9 | yathāñjanamayo vāyuḥ punar mānaḥśilaṃ rajaḥ
anupraviśya tadvarṇo dṛśyate rañjayan diśaḥ |
10 | tathā karmaphalair dehī rañjitas tamasāvṛtaḥ
vivarṇo varṇam āśritya deheṣu parivartate |
11 | jñānena hi yadā jantur ajñānaprabhavaṃ tamaḥ
vyapohati tadā brahma prakāśeta sanātanam |
12 | ayatnasādhyaṃ munayo vadanti; ye cāpi muktās ta upāsitavyāḥ
tvayā ca lokena ca sāmareṇa; tasmān na śāmyanti maharṣisaṃghāḥ |
13 | asminn arthe purā gītaṃ śṛṇuṣvaikamanā nṛpa
yathā daityena vṛtreṇa bhraṣṭaiśvaryeṇa ceṣṭitam |
14 | nirjitenāsahāyena hṛtarājyena bhārata
aśocatā śatrumadhye buddhim āsthāya kevalām |
15 | bhraṣṭaiśvaryaṃ purā vṛtram uśanā vākyam abravīt
kaccit parājitasyādya na vyathā te 'sti dānava |
16 | vṛtra uvāca |
16 | satyena tapasā caiva viditvā saṃkṣayaṃ hy aham
na śocāmi na hṛṣyāmi bhūtānām āgatiṃ gatim |
17 | kālasaṃcoditā jīvā majjanti narake 'vaśāḥ
paridṛṣṭāni sarvāṇi divyāny āhur manīṣiṇaḥ |
18 | kṣapayitvā tu taṃ kālaṃ gaṇitaṃ kālacoditāḥ
sāvaśeṣeṇa kālena saṃbhavanti punaḥ punaḥ |
19 | tiryagyonisahasrāṇi gatvā narakam eva ca
nirgacchanty avaśā jīvāḥ kālabandhanabandhanāḥ |
20 | evaṃ saṃsaramāṇāni jīvāny aham adṛṣṭavān
yathā karma tathā lābha iti śāstranidarśanam |
21 | tiryag gacchanti narakaṃ mānuṣyaṃ daivam eva ca
sukhaduḥkhe priyadveṣye caritvā pūrvam eva ca |
22 | kṛtāntavidhisaṃyuktaṃ sarvalokaḥ prapadyate
gataṃ gacchanti cādhvānaṃ sarvabhūtāni sarvadā |
23 | bhīṣma uvāca |
23 | kālasaṃkhyānasaṃkhyātaṃ sṛṣṭisthitiparāyaṇam
taṃ bhāṣamāṇaṃ bhagavān uśanā pratyabhāṣata bhīmān duṣṭapralāpāṃs tvaṃ tāta kasmāt prabhāṣase |
24 | vṛtra uvāca |
24 | pratyakṣam etad bhavatas tathānyeṣāṃ manīṣiṇām
mayā yaj jayalubdhena purā taptaṃ mahat tapaḥ |
25 | gandhān ādāya bhūtānāṃ rasāṃś ca vividhān api
avardhaṃ trīn samākramya lokān vai svena tejasā |
26 | jvālāmālāparikṣipto vaihāyasacaras tathā
ajeyaḥ sarvabhūtānām āsaṃ nityam apetabhīḥ |
27 | aiśvaryaṃ tapasā prāptaṃ bhraṣṭaṃ tac ca svakarmabhiḥ
dhṛtim āsthāya bhagavan na śocāmi tatas tv aham |
28 | yuyutsatā mahendreṇa purā sārdhaṃ mahātmanā
tato me bhagavān dṛṣṭo harir nārāyaṇaḥ prabhuḥ |
29 | vaikuṇṭhaḥ puruṣo viṣṇuḥ śuklo 'nantaḥ sanātanaḥ
muñjakeśo hariśmaśruḥ sarvabhūtapitāmahaḥ |
30 | nūnaṃ tu tasya tapasaḥ sāvaśeṣaṃ mamāsti vai
yad ahaṃ praṣṭum icchāmi bhavantaṃ karmaṇaḥ phalam |
31 | aiśvaryaṃ vai mahad brahman kasmin varṇe pratiṣṭhitam
nivartate cāpi punaḥ katham aiśvaryam uttamam |
32 | kasmād bhūtāni jīvanti pravartante 'tha vā punaḥ
kiṃ vā phalaṃ paraṃ prāpya jīvas tiṣṭhati śāśvataḥ |
33 | kena vā karmaṇā śakyam atha jñānena kena vā
brahmarṣe tat phalaṃ prāptuṃ tan me vyākhyātum arhasi |
34 | itīdam uktaḥ sa munis tadānīṃ; pratyāha yat tac chṛṇu rājasiṃha
mayocyamānaṃ puruṣarṣabha tvam; ananyacittaḥ saha sodarīyaiḥ |