Book 12 Chapter 266 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | mokṣaḥ pitāmahenokta upāyān nānupāyataḥ
tam upāyaṃ yathānyāyaṃ śrotum icchāmi bhārata |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | tvayy evaitan mahāprājña yuktaṃ nipuṇadarśanam
yad upāyena sarvārthān nityaṃ mṛgayase 'nagha |
3 | karaṇe ghaṭasya yā buddhir ghaṭotpattau na sānagha
evaṃ dharmābhyupāyeṣu nānyad dharmeṣu kāraṇam |
4 | pūrve samudre yaḥ panthā na sa gacchati paścimam
ekaḥ panthā hi mokṣasya tan me vistarataḥ śṛṇu |
5 | kṣamayā krodham ucchindyāt kāmaṃ saṃkalpavarjanāt
sattvasaṃsevanād dhīro nidrām ucchetum arhati |
6 | apramādād bhayaṃ rakṣec chvāsaṃ kṣetrajñaśīlanāt
icchāṃ dveṣaṃ ca kāmaṃ ca dhairyeṇa vinivartayet |
7 | bhramaṃ pramoham āvartam abhyāsād vinivartayet
nidrāṃ ca pratibhāṃ caiva jñānābhyāsena tattvavit |
8 | upadravāṃs tathā rogān hitajīrṇamitāśanāt
lobhaṃ mohaṃ ca saṃtoṣād viṣayāṃs tattvadarśanāt |
9 | anukrośād adharmaṃ ca jayed dharmam upekṣayā
āyatyā ca jayed āśām arthaṃ saṅgavivarjanāt |
10 | anityatvena ca snehaṃ kṣudhaṃ yogena paṇḍitaḥ
kāruṇyenātmano mānaṃ tṛṣṇāṃ ca paritoṣataḥ |
11 | utthānena jayet tandrīṃ vitarkaṃ niścayāj jayet
maunena bahubhāṣyaṃ ca śauryeṇa ca bhayaṃ jayet |
12 | yacched vāṅmanasī buddhyā tāṃ yacchej jñānacakṣuṣā
jñānam ātmā mahān yacchet taṃ yacchec chāntir ātmanaḥ |
13 | tad etad upaśāntena boddhavyaṃ śucikarmaṇā
yogadoṣān samucchidya pañca yān kavayo viduḥ |
14 | kāmaṃ krodhaṃ ca lobhaṃ ca bhayaṃ svapnaṃ ca pañcamam
parityajya niṣeveta tathemān yogasādhanān |
15 | dhyānam adhyayanaṃ dānaṃ satyaṃ hrīr ārjavaṃ kṣamā
śaucam āhārataḥ śuddhir indriyāṇāṃ ca saṃyamaḥ |
16 | etair vivardhate tejaḥ pāpmānam apahanti ca
sidhyanti cāsya saṃkalpā vijñānaṃ ca pravartate |
17 | dhūtapāpaḥ sa tejasvī laghvāhāro jitendriyaḥ
kāmakrodhau vaśe kṛtvā ninīṣed brahmaṇaḥ padam |
18 | amūḍhatvam asaṅgitvaṃ kāmakrodhavivarjanam
adainyam anudīrṇatvam anudvego vyavasthitiḥ |
19 | eṣa mārgo hi mokṣasya prasanno vimalaḥ śuciḥ
tathā vākkāyamanasāṃ niyamaḥ kāmato 'nyathā |