Book 12 Chapter 263 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | dharmam arthaṃ ca kāmaṃ ca vedāḥ śaṃsanti bhārata
kasya lābho viśiṣṭo 'tra tan me brūhi pitāmaha |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | atra te vartayiṣyāmi itihāsaṃ purātanam
kuṇḍadhāreṇa yat prītyā bhaktāyopakṛtaṃ purā |
3 | adhano brāhmaṇaḥ kaś cit kāmād dharmam avaikṣata
yajñārthaṃ sa tato 'rthārthī tapo 'tapyata dāruṇam |
4 | sa niścayam atho kṛtvā pūjayām āsa devatāḥ
bhaktyā na caivādhyagacchad dhanaṃ saṃpūjya devatāḥ |
5 | tataś cintāṃ punaḥ prāptaḥ katamad daivataṃ nu tat
yan me drutaṃ prasīdeta mānuṣair ajaḍīkṛtam |
6 | atha saumyena vapuṣā devānucaram antike
pratyapaśyaj jaladharaṃ kuṇḍadhāram avasthitam |
7 | dṛṣṭvaiva taṃ mahātmānaṃ tasya bhaktir ajāyata
ayaṃ me dhāsyati śreyo vapur etad dhi tādṛśam |
8 | saṃnikṛṣṭaś ca devasya na cānyair mānuṣair vṛtaḥ
eṣa me dāsyati dhanaṃ prabhūtaṃ śīghram eva ca |
9 | tato dhūpaiś ca gandhaiś ca mālyair uccāvacair api
balibhir vividhaiś cāpi pūjayām āsa taṃ dvijaḥ |
10 | tataḥ svalpena kālena tuṣṭo jaladharas tadā
tasyopakāre niyatām imāṃ vācam uvāca ha |
11 | brahmaghne ca surāpe ca core bhagnavrate tathā
niṣkṛtir vihitā sadbhiḥ kṛtaghne nāsti niṣkṛtiḥ |
12 | āśāyās tanayo 'dharmaḥ krodho 'sūyāsutaḥ smṛtaḥ
putro lobho nikṛtyās tu kṛtaghno nārhati prajām |
13 | tataḥ sa brāhmaṇaḥ svapne kuṇḍadhārasya tejasā
apaśyat sarvabhūtāni kuśeṣu śayitas tadā |
14 | śamena tapasā caiva bhaktyā ca nirupaskṛtaḥ
śuddhātmā brāhmaṇo rātrau nidarśanam apaśyata |
15 | maṇibhadraṃ sa tatrasthaṃ devatānāṃ mahādyutim
apaśyata mahātmānaṃ vyādiśantaṃ yudhiṣṭhira |
16 | tatra devāḥ prayacchanti rājyāni ca dhanāni ca
śubhaiḥ karmabhir ārabdhāḥ pracchidanty aśubheṣu ca |
17 | paśyatām atha yakṣāṇāṃ kuṇḍadhāro mahādyutiḥ
niṣpatya patito bhūmau devānāṃ bharatarṣabha |
18 | tatas tu devavacanān maṇibhadro mahāyaśāḥ
uvāca patitaṃ bhūmau kuṇḍadhāra kim iṣyate |
19 | kuṇḍadhāra uvāca |
19 | yadi prasannā devā me bhakto 'yaṃ brāhmaṇo mama
asyānugraham icchāmi kṛtaṃ kiṃ cit sukhodayam |
20 | bhīṣma uvāca |
20 | tatas taṃ maṇibhadras tu punar vacanam abravīt
devānām eva vacanāt kuṇḍadhāraṃ mahādyutim |
21 | uttiṣṭhottiṣṭha bhadraṃ te kṛtakāryaḥ sukhī bhava
yāvad dhanaṃ prārthayate brāhmaṇo 'yaṃ sakhā tava devānāṃ śāsanāt tāvad asaṃkhyeyaṃ dadāmy aham |
22 | vicārya kuṇḍadhāras tu mānuṣyaṃ calam adhruvam
tapase matim ādhatta brāhmaṇasya yaśasvinaḥ |
23 | kuṇḍadhāra uvāca |
23 | nāhaṃ dhanāni yācāmi brāhmaṇāya dhanaprada
anyam evāham icchāmi bhaktāyānugrahaṃ kṛtam |
24 | pṛthivīṃ ratnapūrṇāṃ vā mahad vā dhanasaṃcayam
bhaktāya nāham icchāmi bhaved eṣa tu dhārmikaḥ |
25 | dharme 'sya ramatāṃ buddhir dharmaṃ caivopajīvatu
dharmapradhāno bhavatu mamaiṣo 'nugraho mataḥ |
26 | maṇibhadra uvāca |
26 | yadā dharmaphalaṃ rājyaṃ sukhāni vividhāni ca
phalāny evāyam aśnātu kāyakleśavivarjitaḥ |
27 | bhīṣma uvāca |
27 | tatas tad eva bahuśaḥ kuṇḍadhāro mahāyaśāḥ
abhyāsam akarod dharme tatas tuṣṭāsya devatāḥ |
28 | maṇibhadra uvāca |
28 | prītās te devatāḥ sarvā dvijasyāsya tathaiva ca
bhaviṣyaty eṣa dharmātmā dharme cādhāsyate matiḥ |
29 | bhīṣma uvāca |
29 | tataḥ prīto jaladharaḥ kṛtakāryo yudhiṣṭhira
īpsitaṃ manaso labdhvā varam anyaiḥ sudurlabham |
30 | tato 'paśyata cīrāṇi sūkṣmāṇi dvijasattamaḥ
pārśvato 'bhyāgato nyastāny atha nirvedam āgataḥ |
31 | brāhmaṇa uvāca |
31 | ayaṃ na sukṛtaṃ vetti ko nv anyo vetsyate kṛtam
gacchāmi vanam evāhaṃ varaṃ dharmeṇa jīvitum |
32 | bhīṣma uvāca |
32 | nirvedād devatānāṃ ca prasādāt sa dvijottamaḥ
vanaṃ praviśya sumahat tapa ārabdhavāṃs tadā |
33 | devatātithiśeṣeṇa phalamūlāśano dvijaḥ
dharme cāpi mahārāja ratir asyābhyajāyata |
34 | tyaktvā mūlaphalaṃ sarvaṃ parṇāhāro 'bhavad dvijaḥ
parṇaṃ tyaktvā jalāhāras tadāsīd dvijasattamaḥ |
35 | vāyubhakṣas tataḥ paścād bahūn varṣagaṇān abhūt
na cāsya kṣīyate prāṇas tad adbhutam ivābhavat |
36 | dharme ca śraddadhānasya tapasy ugre ca vartataḥ
kālena mahatā tasya divyā dṛṣṭir ajāyata |
37 | tasya buddhiḥ prādurāsīd yadi dadyāṃ mahad dhanam
tuṣṭaḥ kasmai cid evāhaṃ na mithyā vāg bhaven mama |
38 | tataḥ prahṛṣṭavadano bhūya ārabdhavāṃs tapaḥ
bhūyaś cācintayat siddho yat paraṃ so 'bhyapadyata |
39 | yadi dadyām ahaṃ rājyaṃ tuṣṭo vai yasya kasya cit
sa bhaved acirād rājā na mithyā vāg bhaven mama |
40 | tasya sākṣāt kuṇḍadhāro darśayām āsa bhārata
brāhmaṇasya tapoyogāt sauhṛdenābhicoditaḥ |
41 | samāgamya sa tenātha pūjāṃ cakre yathāvidhi
brāhmaṇaḥ kuṇḍadhārasya vismitaś cābhavan nṛpa |
42 | tato 'bravīt kuṇḍadhāro divyaṃ te cakṣur uttamam
paśya rājñāṃ gatiṃ vipra lokāṃś cāvekṣa cakṣuṣā |
43 | tato rājñāṃ sahasrāṇi magnāni niraye tadā
dūrād apaśyad vipraḥ sa divyayuktena cakṣuṣā |
44 | kuṇḍadhāra uvāca |
44 | māṃ pūjayitvā bhāvena yadi tvaṃ duḥkham āpnuyāḥ
kṛtaṃ mayā bhavet kiṃ te kaś ca te 'nugraho bhavet |
45 | paśya paśya ca bhūyas tvaṃ kāmān icchet kathaṃ naraḥ
svargadvāraṃ hi saṃruddhaṃ mānuṣeṣu viśeṣataḥ |
46 | bhīṣma uvāca |
46 | tato 'paśyat sa kāmaṃ ca krodhaṃ lobhaṃ bhayaṃ madam
nidrāṃ tandrīṃ tathālasyam āvṛtya puruṣān sthitān |
47 | kuṇḍadhāra uvāca |
47 | etair lokāḥ susaṃruddhā devānāṃ mānuṣād bhayam
tathaiva devavacanād vighnaṃ kurvanti sarvaśaḥ |
48 | na devair ananujñātaḥ kaś cid bhavati dhārmikaḥ
eṣa śakto 'si tapasā rājyaṃ dātuṃ dhanāni ca |
49 | bhīṣma uvāca |
49 | tataḥ papāta śirasā brāhmaṇas toyadhāriṇe
uvāca cainaṃ dharmātmā mahān me 'nugrahaḥ kṛtaḥ |
50 | kāmalobhānubandhena purā te yad asūyitam
mayā sneham avijñāya tatra me kṣantum arhasi |
51 | kṣāntam eva mayety uktvā kuṇḍadhāro dvijarṣabham
saṃpariṣvajya bāhubhyāṃ tatraivāntaradhīyata |
52 | tataḥ sarvān imāṃl lokān brāhmaṇo 'nucacāra ha
kuṇḍadhāraprasādena tapasā yojitaḥ purā |
53 | vihāyasā ca gamanaṃ tathā saṃkalpitārthatā
dharmāc chaktyā tathā yogād yā caiva paramā gatiḥ |
54 | devatā brāhmaṇāḥ santo yakṣā mānuṣacāraṇāḥ
dhārmikān pūjayantīha na dhanāḍhyān na kāminaḥ |
55 | suprasannā hi te devā yat te dharme ratā matiḥ
dhane sukhakalā kā cid dharme tu paramaṃ sukham |