Book 12 Chapter 260 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | avirodhena bhūtānāṃ tyāgaḥ ṣāḍguṇyakārakaḥ
yaḥ syād ubhayabhāg dharmas tan me brūhi pitāmaha |
2 | gārhasthyasya ca dharmasya tyāgadharmasya cobhayoḥ
adūrasaṃprasthitayoḥ kiṃ svic chreyaḥ pitāmaha |
3 | bhīṣma uvāca |
3 | ubhau dharmau mahābhāgāv ubhau paramaduścarau
ubhau mahāphalau tāta sadbhir ācaritāv ubhau |
4 | atra te vartayiṣyāmi prāmāṇyam ubhayos tayoḥ
śṛṇuṣvaikamanāḥ pārtha chinnadharmārthasaṃśayam |
5 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
kapilasya goś ca saṃvādaṃ tan nibodha yudhiṣṭhira |
6 | āmnāyam anupaśyan hi purāṇaṃ śāśvataṃ dhruvam
nahuṣaḥ pūrvam ālebhe tvaṣṭur gām iti naḥ śrutam |
7 | tāṃ niyuktām adīnātmā sattvasthaḥ samaye rataḥ
jñānavān niyatāhāro dadarśa kapilas tadā |
8 | sa buddhim uttamāṃ prāpto naiṣṭhikīm akutobhayām
smarāmi śithilaṃ satyaṃ vedā ity abravīt sakṛt |
9 | tāṃ gām ṛṣiḥ syūmaraśmiḥ praviśya yatim abravīt
haṃho vedā yadi matā dharmāḥ kenāpare matāḥ |
10 | tapasvino dhṛtimataḥ śrutivijñānacakṣuṣaḥ
sarvam ārṣaṃ hi manyante vyāhṛtaṃ viditātmanaḥ |
11 | tasyaivaṃ gatatṛṣṇasya vijvarasya nirāśiṣaḥ
kā vivakṣāsti vedeṣu nirārambhasya sarvaśaḥ |
12 | kapila uvāca |
12 | nāhaṃ vedān vinindāmi na vivakṣāmi karhi cit
pṛthag āśramiṇāṃ karmāṇy ekārthānīti naḥ śrutam |
13 | gacchaty eva parityāgī vānaprasthaś ca gacchati
gṛhastho brahmacārī ca ubhau tāv api gacchataḥ |
14 | devayānā hi panthānaś catvāraḥ śāśvatā matāḥ
teṣāṃ jyāyaḥkanīyastvaṃ phaleṣūktaṃ balābalam |
15 | evaṃ viditvā sarvārthān ārabhed iti vaidikam
nārabhed iti cānyatra naiṣṭhikī śrūyate śrutiḥ |
16 | anārambhe hy adoṣaḥ syād ārambhe 'doṣa uttamaḥ
evaṃ sthitasya śāstrasya durvijñeyaṃ balābalam |
17 | yady atra kiṃ cit pratyakṣam ahiṃsāyāḥ paraṃ matam
ṛte tv āgamaśāstrebhyo brūhi tad yadi paśyasi |
18 | syūmaraśmir uvāca |
18 | svargakāmo yajeteti satataṃ śrūyate śrutiḥ
phalaṃ prakalpya pūrvaṃ hi tato yajñaḥ pratāyate |
19 | ajaś cāśvaś ca meṣaś ca gauś ca pakṣigaṇāś ca ye
grāmyāraṇyā oṣadhayaḥ prāṇasyānnam iti śrutiḥ |
20 | tathaivānnaṃ hy aharahaḥ sāyaṃ prātar nirupyate
paśavaś cātha dhānyaṃ ca yajñasyāṅgam iti śrutiḥ |
21 | etāni saha yajñena prajāpatir akalpayat
tena prajāpatir devān yajñenāyajata prabhuḥ |
22 | te smānyonyaṃcarāḥ sarve prāṇinaḥ sapta sapta ca
yajñeṣūpākṛtaṃ viśvaṃ prāhur uttamasaṃjñitam |
23 | etac caivābhyanujñātaṃ pūrvaiḥ pūrvatarais tathā
ko jātu na vicinvīta vidvān svāṃ śaktim ātmanaḥ |
24 | paśavaś ca manuṣyāś ca drumāś cauṣadhibhiḥ saha
svargam evābhikāṅkṣante na ca svargas tv ṛte makham |
25 | oṣadhyaḥ paśavo vṛkṣā vīrud ājyaṃ payo dadhi
havir bhūmir diśaḥ śraddhā kālaś caitāni dvādaśa |
26 | ṛco yajūṃṣi sāmāni yajamānaś ca ṣoḍaśaḥ
agnir jñeyo gṛhapatiḥ sa saptadaśa ucyate aṅgāny etāni yajñasya yajño mūlam iti śrutiḥ |
27 | ājyena payasā dadhnā śakṛtāmikṣayā tvacā
vālaiḥ śṛṅgeṇa pādena saṃbhavaty eva gaur makham evaṃ pratyekaśaḥ sarvaṃ yad yad asya vidhīyate |
28 | yajñaṃ vahanti saṃbhūya sahartvigbhiḥ sadakṣiṇaiḥ
saṃhatyaitāni sarvāṇi yajñaṃ nirvartayanty uta |
29 | yajñārthāni hi sṛṣṭāni yathā vai śrūyate śrutiḥ
evaṃ pūrve pūrvatarāḥ pravṛttāś caiva mānavāḥ |
30 | na hinasti hy ārabhate nābhidruhyati kiṃ cana
yajño yaṣṭavya ity eva yo yajaty aphalepsayā |
31 | yajñāṅgāny api caitāni yathoktāni nasaṃśayaḥ
vidhinā vidhiyuktāni tārayanti parasparam |
32 | āmnāyam ārṣaṃ paśyāmi yasmin vedāḥ pratiṣṭhitāḥ
taṃ vidvāṃso 'nupaśyanti brāhmaṇasyānudarśanāt |
33 | brāhmaṇaprabhavo yajño brāhmaṇārpaṇa eva ca
anu yajñaṃ jagat sarvaṃ yajñaś cānu jagat sadā |
34 | om iti brahmaṇo yonir namaḥ svāhā svadhā vaṣaṭ
yasyaitāni prayujyante yathāśakti kṛtāny api |
35 | na tasya triṣu lokeṣu paralokabhayaṃ viduḥ
iti vedā vadantīha siddhāś ca paramarṣayaḥ |
36 | ṛco yajūṃṣi sāmāni stobhāś ca vidhicoditāḥ
yasminn etāni sarvāṇi bahir eva sa vai dvijaḥ |
37 | agnyādheye yad bhavati yac ca some sute dvija
yac cetarair mahāyajñair veda tad bhagavān svataḥ |
38 | tasmād brahman yajetaiva yājayec cāvicārayan
yajataḥ svargavidhinā pretya svargaphalaṃ mahat |
39 | nāyaṃ loko 'sty ayajñānāṃ paraś ceti viniścayaḥ
vedavādavidaś caiva pramāṇam ubhayaṃ tadā |