Book 12 Chapter 259 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | kathaṃ rājā prajā rakṣen na ca kiṃ cit pratāpayet
pṛcchāmi tvāṃ satāṃ śreṣṭha tan me brūhi pitāmaha |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
dyumatsenasya saṃvādaṃ rājñā satyavatā saha |
3 | avyāhṛtaṃ vyājahāra satyavān iti naḥ śrutam
vadhāya nīyamāneṣu pitur evānuśāsanāt |
4 | adharmatāṃ yāti dharmo yāty adharmaś ca dharmatām
vadho nāma bhaved dharmo naitad bhavitum arhati |
5 | dyumatsena uvāca |
5 | atha ced avadho dharmo dharmaḥ ko jātu cid bhavet
dasyavaś cen na hanyeran satyavan saṃkaro bhavet |
6 | mamedam iti nāsyaitat pravarteta kalau yuge
lokayātrā na caiva syād atha ced vettha śaṃsa naḥ |
7 | satyavān uvāca |
7 | sarva eva trayo varṇāḥ kāryā brāhmaṇabandhanāḥ
dharmapāśanibaddhānām alpo vyapacariṣyati |
8 | yo yas teṣām apacaret tam ācakṣīta vai dvijaḥ
ayaṃ me na śṛṇotīti tasmin rājā pradhārayet |
9 | tattvābhedena yac chāstraṃ tat kāryaṃ nānyathā vadhaḥ
asamīkṣyaiva karmāṇi nītiśāstraṃ yathāvidhi |
10 | dasyūn hinasti vai rājā bhūyaso vāpy anāgasaḥ
bhāryā mātā pitā putro hanyate puruṣe hate pareṇāpakṛte rājā tasmāt samyak pradhārayet |
11 | asādhuś caiva puruṣo labhate śīlam ekadā
sādhoś cāpi hy asādhubhyo jāyate 'śobhanā prajā |
12 | na mūlaghātaḥ kartavyo naiṣa dharmaḥ sanātanaḥ
api khalv avadhenaiva prāyaścittaṃ vidhīyate |
13 | udvejanena bandhena virūpakaraṇena ca
vadhadaṇḍena te kleśyā na puro 'hitasaṃpadā |
14 | yadā purohitaṃ vā te paryeyuḥ śaraṇaiṣiṇaḥ
kariṣyāmaḥ punar brahman na pāpam iti vādinaḥ |
15 | tadā visargam arhāḥ syur itīdaṃ nṛpaśāsanam
bibhrad daṇḍājinaṃ muṇḍo brāhmaṇo 'rhati vāsasam |
16 | garīyāṃso garīyāṃsam aparādhe punaḥ punaḥ
tathā visargam arhanti na yathā prathame tathā |
17 | dyumatsena uvāca |
17 | yatra yatraiva śakyeran saṃyantuṃ samaye prajāḥ
sa tāvat procyate dharmo yāvan na pratilaṅghyate |
18 | ahanyamāneṣu punaḥ sarvam eva parābhavet
pūrve pūrvatare caiva suśāsyā abhavañ janāḥ |
19 | mṛdavaḥ satyabhūyiṣṭhā alpadrohālpamanyavaḥ
purā dhigdaṇḍa evāsīd vāgdaṇḍas tadanantaram |
20 | āsīd ādānadaṇḍo 'pi vadhadaṇḍo 'dya vartate
vadhenāpi na śakyante niyantum apare janāḥ |
21 | naiva dasyur manuṣyāṇāṃ na devānām iti śrutiḥ
na gandharvapitṝṇāṃ ca kaḥ kasyeha na kaś cana |
22 | padmaṃ śmaśānād ādatte piśācāc cāpi daivatam
teṣu yaḥ samayaṃ kuryād ajñeṣu hatabuddhiṣu |
23 | satyavān uvāca |
23 | tān na śaknoṣi cet sādhūn paritrātum ahiṃsayā
kasya cid bhūtabhavyasya lābhenāntaṃ tathā kuru |
24 | dyumatsena uvāca |
24 | rājāno lokayātrārthaṃ tapyante paramaṃ tapaḥ
apatrapanti tādṛgbhyas tathāvṛttā bhavanti ca |
25 | vitrāsyamānāḥ sukṛto na kāmād ghnanti duṣkṛtīn
sukṛtenaiva rājāno bhūyiṣṭhaṃ śāsate prajāḥ |
26 | śreyasaḥ śreyasīm evaṃ vṛttiṃ loko 'nuvartate
sadaiva hi guror vṛttam anuvartanti mānavāḥ |
27 | ātmānam asamādhāya samādhitsati yaḥ parān
viṣayeṣv indriyavaśaṃ mānavāḥ prahasanti tam |
28 | yo rājño dambhamohena kiṃ cit kuryād asāṃpratam
sarvopāyair niyamyaḥ sa tathā pāpān nivartate |
29 | ātmaivādau niyantavyo duṣkṛtaṃ saṃniyacchatā
daṇḍayec ca mahādaṇḍair api bandhūn anantarān |
30 | yatra vai pāpakṛt kleśyo na mahad duḥkham archati
vardhante tatra pāpāni dharmo hrasati ca dhruvam iti kāruṇyaśīlas tu vidvān vai brāhmaṇo 'nvaśāt |
31 | iti caivānuśiṣṭo 'smi pūrvais tāta pitāmahaiḥ
āśvāsayadbhiḥ subhṛśam anukrośāt tathaiva ca |
32 | etat prathamakalpena rājā kṛtayuge 'bhajat
pādonenāpi dharmeṇa gacchet tretāyuge tathā dvāpare tu dvipādena pādena tv apare yuge |
33 | tathā kaliyuge prāpte rājñāṃ duścaritena ha
bhavet kālaviśeṣeṇa kalā dharmasya ṣoḍaśī |
34 | atha prathamakalpena satyavan saṃkaro bhavet
āyuḥ śaktiṃ ca kālaṃ ca nirdiśya tapa ādiśet |
35 | satyāya hi yathā neha jahyād dharmaphalaṃ mahat
bhūtānām anukampārthaṃ manuḥ svāyaṃbhuvo 'bravīt |