Book 12 Chapter 254
1	bhīṣma uvāca
1	ity uktaḥ sa tadā tena tulādhāreṇa dhīmatā provāca vacanaṃ dhīmāñ jājalir japatāṃ varaḥ
2	vikrīṇānaḥ sarvarasān sarvagandhāṃś ca vāṇija vanaspatīn oṣadhīś ca teṣāṃ mūlaphalāni ca
3	adhyagā naiṣṭhikīṃ buddhiṃ kutas tvām idam āgatam etad ācakṣva me sarvaṃ nikhilena mahāmate
4	evam uktas tulādhāro brāhmaṇena yaśasvinā uvāca dharmasūkṣmāṇi vaiśyo dharmārthatattvavit jājaliṃ kaṣṭatapasaṃ jñānatṛptas tadā nṛpa
5	vedāhaṃ jājale dharmaṃ sarahasyaṃ sanātanam sarvabhūtahitaṃ maitraṃ purāṇaṃ yaṃ janā viduḥ
6	adroheṇaiva bhūtānām alpadroheṇa vā punaḥ yā vṛttiḥ sa paro dharmas tena jīvāmi jājale
7	paricchinnaiḥ kāṣṭhatṛṇair mayedaṃ śaraṇaṃ kṛtam alaktaṃ padmakaṃ tuṅgaṃ gandhāṃś coccāvacāṃs tathā
8	rasāṃś ca tāṃs tān viprarṣe madyavarjān ahaṃ bahūn krītvā vai prativikrīṇe parahastād amāyayā
9	sarveṣāṃ yaḥ suhṛn nityaṃ sarveṣāṃ ca hite rataḥ karmaṇā manasā vācā sa dharmaṃ veda jājale
10	nāhaṃ pareṣāṃ karmāṇi praśaṃsāmi śapāmi vā ākāśasyeva viprarṣe paśyaṃl lokasya citratām
11	nānurudhye virudhye vā na dveṣmi na ca kāmaye samo 'smi sarvabhūteṣu paśya me jājale vratam
12	iṣṭāniṣṭavimuktasya prītirāgabahiṣkṛtaḥ tulā me sarvabhūteṣu samā tiṣṭhati jājale
13	iti māṃ tvaṃ vijānīhi sarvalokasya jājale samaṃ matimatāṃ śreṣṭha samaloṣṭāśmakāñcanam
14	yathāndhabadhironmattā ucchvāsaparamāḥ sadā devair apihitadvārāḥ sopamā paśyato mama
15	yathā vṛddhāturakṛśā niḥspṛhā viṣayān prati tathārthakāmabhogeṣu mamāpi vigatā spṛhā
16	yadā cāyaṃ na bibheti yadā cāsmān na bibhyati yadā necchati na dveṣṭi tadā sidhyati vai dvijaḥ
17	yadā na kurute bhāvaṃ sarvabhūteṣu pāpakam karmaṇā manasā vācā brahma saṃpadyate tadā
18	na bhūto na bhaviṣyaś ca na ca dharmo 'sti kaś cana yo 'bhayaḥ sarvabhūtānāṃ sa prāpnoty abhayaṃ padam
19	yasmād udvijate lokaḥ sarvo mṛtyumukhād iva vākkrūrād daṇḍapāruṣyāt sa prāpnoti mahad bhayam
20	yathāvad vartamānānāṃ vṛddhānāṃ putrapautriṇām anuvartāmahe vṛttam ahiṃsrāṇāṃ mahātmanām
21	pranaṣṭaḥ śāśvato dharmaḥ sadācāreṇa mohitaḥ tena vaidyas tapasvī vā balavān vā vimohyate
22	ācārāj jājale prājñaḥ kṣipraṃ dharmam avāpnuyāt evaṃ yaḥ sādhubhir dāntaś cared adrohacetasā
23	nadyāṃ yathā ceha kāṣṭham uhyamānaṃ yadṛcchayā yadṛcchayaiva kāṣṭhena saṃdhiṃ gaccheta kena cit
24	tatrāparāṇi dārūṇi saṃsṛjyante tatas tataḥ tṛṇakāṣṭhakarīṣāṇi kadā cinn asamīkṣayā evam evāyam ācāraḥ prādurbhūto yatas tataḥ
25	yasmān nodvijate bhūtaṃ jātu kiṃ cit kathaṃ cana abhayaṃ sarvabhūtebhyaḥ sa prāpnoti sadā mune
26	yasmād udvijate vidvan sarvaloko vṛkād iva krośatas tīram āsādya yathā sarve jalecarāḥ
27	sahāyavān dravyavān yaḥ subhago 'nyo 'paras tathā tatas tān eva kavayaḥ śāstreṣu pravadanty uta kīrtyartham alpahṛllekhāḥ paṭavaḥ kṛtsnanirṇayāḥ
28	tapobhir yajñadānaiś ca vākyaiḥ prajñāśritais tathā prāpnoty abhayadānasya yad yat phalam ihāśnute
29	loke yaḥ sarvabhūtebhyo dadāty abhayadakṣiṇām sa sarvayajñair ījānaḥ prāpnoty abhayadakṣiṇām na bhūtānām ahiṃsāyā jyāyān dharmo 'sti kaś cana
30	yasmān nodvijate bhūtaṃ jātu kiṃ cit kathaṃ cana so 'bhayaṃ sarvabhūtebhyaḥ saṃprāpnoti mahāmune
31	yasmād udvijate lokaḥ sarpād veśmagatād iva na sa dharmam avāpnoti iha loke paratra ca
32	sarvabhūtātmabhūtasya samyag bhūtāni paśyataḥ devāpi mārge muhyanti apadasya padaiṣiṇaḥ
33	dānaṃ bhūtābhayasyāhuḥ sarvadānebhya uttamam bravīmi te satyam idaṃ śraddadhasva ca jājale
34	sa eva subhago bhūtvā punar bhavati durbhagaḥ vyāpattiṃ karmaṇāṃ dṛṣṭvā jugupsanti janāḥ sadā
35	akāraṇo hi nehāsti dharmaḥ sūkṣmo 'pi jājale bhūtabhavyārtham eveha dharmapravacanaṃ kṛtam
36	sūkṣmatvān na sa vijñātuṃ śakyate bahunihnavaḥ upalabhyāntarā cānyān ācārān avabudhyate
37	ye ca chindanti vṛṣaṇān ye ca bhindanti nastakān vahanti mahato bhārān badhnanti damayanti ca
38	hatvā sattvāni khādanti tān kathaṃ na vigarhase mānuṣā mānuṣān eva dāsabhogena buñjate
39	vadhabandhavirodhena kārayanti divāniśam ātmanā cāpi jānāsi yad duḥkhaṃ vadhatāḍane
40	pañcendriyeṣu bhūteṣu sarvaṃ vasati daivatam ādityaś candramā vāyur brahmā prāṇaḥ kratur yamaḥ
41	tāni jīvāni vikrīya kā mṛteṣu vicāraṇā kā taile kā ghṛte brahman madhuny apsv auṣadheṣu vā
42	adaṃśamaśake deśe sukhaṃ saṃvardhitān paśūn tāṃś ca mātuḥ priyāñ jānann ākramya bahudhā narāḥ bahudaṃśakuśān deśān nayanti bahukardamān
43	vāhasaṃpīḍitā dhuryāḥ sīdanty avidhināpare na manye bhrūṇahatyāpi viśiṣṭā tena karmaṇā
44	kṛṣiṃ sādhv iti manyante sā ca vṛttiḥ sudāruṇā bhūmiṃ bhūmiśayāṃś caiva hanti kāṣṭham ayomukham tathaivānaḍuho yuktān samavekṣasva jājale
45	aghnyā iti gavāṃ nāma ka enān hantum arhati mahac cakārākuśalaṃ pṛṣadhro gālabhann iva
46	ṛṣayo yatayo hy etan nahuṣe pratyavedayan gāṃ mātaraṃ cāpy avadhīr vṛṣabhaṃ ca prajāpatim akāryaṃ nahuṣākārṣīr lapsyāmas tvatkṛte bhayam
47	śataṃ caikaṃ ca rogāṇāṃ sarvabhūteṣv apātayan ṛṣayas te mahābhāgāḥ prajāsv eva hi jājale bhrūṇahaṃ nahuṣaṃ tv āhur na te hoṣyāmahe haviḥ
48	ity uktvā te mahātmānaḥ sarve tattvārthadarśinaḥ ṛṣayo yatayaḥ śāntās tarasā pratyavedayan
49	īdṛśān aśivān ghorān ācārān iha jājale kevalācaritatvāt tu nipuṇān nāvabudhyase
50	kāraṇād dharmam anvicchen na lokacaritaṃ caret yo hanyād yaś ca māṃ stauti tatrāpi śṛṇu jājale
51	samau tāv api me syātāṃ na hi me staḥ priyāpriye etad īdṛśakaṃ dharmaṃ praśaṃsanti manīṣiṇaḥ
52	upapattyā hi saṃpanno yatibhiś caiva sevyate satataṃ dharmaśīlaiś ca naipuṇyenopalakṣitaḥ