Book 12 Chapter 251 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | ime vai mānavāḥ sarve dharmaṃ prati viśaṅkitāḥ
ko 'yaṃ dharmaḥ kuto dharmas tan me brūhi pitāmaha |
2 | dharmo nv ayam ihārthaḥ kim amutrārtho 'pi vā bhavet
ubhayārtho 'pi vā dharmas tan me brūhi pitāmaha |
3 | bhīṣma uvāca |
3 | sadācāraḥ smṛtir vedās trividhaṃ dharmalakṣaṇam
caturtham artham ity āhuḥ kavayo dharmalakṣaṇam |
4 | api hy uktāni karmāṇi vyavasyanty uttarāvare
lokayātrārtham eveha dharmasya niyamaḥ kṛtaḥ ubhayatra sukhodarka iha caiva paratra ca |
5 | alabdhvā nipuṇaṃ dharmaṃ pāpaḥ pāpe prasajjati
na ca pāpakṛtaḥ pāpān mucyante ke cid āpadi |
6 | apāpavādī bhavati yadā bhavati dharmavit
dharmasya niṣṭhā svācāras tam evāśritya bhotsyase |
7 | yadādharmasamāviṣṭo dhanaṃ gṛhṇāti taskaraḥ
ramate nirharan stenaḥ paravittam arājake |
8 | yadāsya tad dharanty anye tadā rājānam icchati
tadā teṣāṃ spṛhayate ye vai tuṣṭāḥ svakair dhanaiḥ |
9 | abhītaḥ śucir abhyeti rājadvāram aśaṅkitaḥ
na hi duścaritaṃ kiṃ cid antarātmani paśyati |
10 | satyasya vacanaṃ sādhu na satyād vidyate param
satyena vidhṛtaṃ sarvaṃ sarvaṃ satye pratiṣṭhitam |
11 | api pāpakṛto raudrāḥ satyaṃ kṛtvā pṛthak pṛthak
adroham avisaṃvādaṃ pravartante tadāśrayāḥ te cen mitho 'dhṛtiṃ kuryur vinaśyeyur asaṃśayam |
12 | na hartavyaṃ paradhanam iti dharmaḥ sanātanaḥ
manyante balavantas taṃ durbalaiḥ saṃpravartitam yadā niyatidaurbalyam athaiṣām eva rocate |
13 | na hy atyantaṃ balayutā bhavanti sukhino 'pi vā
tasmād anārjave buddhir na kāryā te kathaṃ cana |
14 | asādhubhyo 'sya na bhayaṃ na corebhyo na rājataḥ
na kiṃ cit kasya cit kurvan nirbhayaḥ śucir āvaset |
15 | sarvataḥ śaṅkate steno mṛgo grāmam iveyivān
bahudhācaritaṃ pāpam anyatraivānupaśyati |
16 | muditaḥ śucir abhyeti sarvato nirbhayaḥ sadā
na hi duścaritaṃ kiṃ cid ātmano 'nyeṣu paśyati |
17 | dātavyam ity ayaṃ dharma ukto bhūtahite rataiḥ
taṃ manyante dhanayutāḥ kṛpaṇaiḥ saṃpravartitam |
18 | yadā niyatikārpaṇyam athaiṣām eva rocate
na hy atyantaṃ dhanavanto bhavanti sukhino 'pi vā |
19 | yad anyair vihitaṃ necched ātmanaḥ karma pūruṣaḥ
na tat pareṣu kurvīta jānann apriyam ātmanaḥ |
20 | yo 'nyasya syād upapatiḥ sa kaṃ kiṃ vaktum arhati
yad anyas tasya tat kuryān na mṛṣyed iti me matiḥ |
21 | jīvituṃ yaḥ svayaṃ cecchet kathaṃ so 'nyaṃ praghātayet
yad yad ātmana iccheta tat parasyāpi cintayet |
22 | atiriktaiḥ saṃvibhajed bhogair anyān akiṃcanān
etasmāt kāraṇād dhātrā kusīdaṃ saṃpravartitam |
23 | yasmiṃs tu devāḥ samaye saṃtiṣṭheraṃs tathā bhavet
atha cel lābhasamaye sthitir dharme 'pi śobhanā |
24 | sarvaṃ priyābhyupagataṃ dharmam āhur manīṣiṇaḥ
paśyaitaṃ lakṣaṇoddeśaṃ dharmādharme yudhiṣṭhira |
25 | lokasaṃgrahasaṃyuktaṃ vidhātrā vihitaṃ purā
sūkṣmadharmārthaniyataṃ satāṃ caritam uttamam |
26 | dharmalakṣaṇam ākhyātam etat te kurusattama
tasmād anārjave buddhir na kāryā te kathaṃ cana |