Book 12 Chapter 244 | |
1 | vyāsa uvāca |
1 | dvaṃdvāni mokṣajijñāsur arthadharmāv anuṣṭhitaḥ
vaktrā guṇavatā śiṣyaḥ śrāvyaḥ pūrvam idaṃ mahat |
2 | ākāśaṃ māruto jyotir āpaḥ pṛthvī ca pañcamī
bhāvābhāvau ca kālaś ca sarvabhūteṣu pañcasu |
3 | antarātmakam ākāśaṃ tanmayaṃ śrotram indriyam
tasya śabdaṃ guṇaṃ vidyān mūrtiśāstravidhānavit |
4 | caraṇaṃ mārutātmeti prāṇāpānau ca tanmayau
sparśanaṃ cendriyaṃ vidyāt tathā sparśaṃ ca tanmayam |
5 | tataḥ pākaḥ prakāśaś ca jyotiś cakṣuś ca tanmayam
tasya rūpaṃ guṇaṃ vidyāt tamo 'nvavasitātmakam |
6 | prakledaḥ kṣudratā sneha ity āpo hy upadiśyate
rasanaṃ cendriyaṃ jihvā rasaś cāpāṃ guṇo mataḥ |
7 | saṃghātaḥ pārthivo dhātur asthidantanakhāni ca
śmaśru loma ca keśāś ca sirāḥ snāyu ca carma ca |
8 | indriyaṃ ghrāṇasaṃjñānaṃ nāsikety abhidhīyate
gandhaś caivendriyārtho 'yaṃ vijñeyaḥ pṛthivīmayaḥ |
9 | uttareṣu guṇāḥ santi sarve sarveṣu cottarāḥ
pañcānāṃ bhūtasaṃghānāṃ saṃtatiṃ munayo viduḥ |
10 | mano navamam eṣāṃ tu buddhis tu daśamī smṛtā
ekādaśo 'ntarātmā ca sarvataḥ para ucyate |
11 | vyavasāyātmikā buddhir mano vyākaraṇātmakam
karmānumānād vijñeyaḥ sa jīvaḥ kṣetrasaṃjñakaḥ |
12 | ebhiḥ kālāṣṭamair bhāvair yaḥ sarvaiḥ sarvam anvitam
paśyaty akaluṣaṃ prājñaḥ sa mohaṃ nānuvartate |