Book 12 Chapter 242 | |
1 | śuka uvāca |
1 | yasmād dharmāt paro dharmo vidyate neha kaś cana
yo viśiṣṭaś ca dharmebhyas taṃ bhavān prabravītu me |
2 | vyāsa uvāca |
2 | dharmaṃ te saṃpravakṣyāmi purāṇam ṛṣisaṃstutam
viśiṣṭaṃ sarvadharmebhyas tam ihaikamanāḥ śṛṇu |
3 | indriyāṇi pramāthīni buddhyā saṃyamya yatnataḥ
sarvato niṣpatiṣṇūni pitā bālān ivātmajān |
4 | manasaś cendriyāṇāṃ ca hy aikāgryaṃ paramaṃ tapaḥ
taj jyāyaḥ sarvadharmebhyaḥ sa dharmaḥ para ucyate |
5 | tāni sarvāṇi saṃdhāya manaḥṣaṣṭhāni medhayā
ātmatṛpta ivāsīta bahu cintyam acintayan |
6 | gocarebhyo nivṛttāni yadā sthāsyanti veśmani
tadā tvam ātmanātmānaṃ paraṃ drakṣyasi śāśvatam |
7 | sarvātmānaṃ mahātmānaṃ vidhūmam iva pāvakam
taṃ paśyanti mahātmāno brāhmaṇā ye manīṣiṇaḥ |
8 | yathā puṣpaphalopeto bahuśākho mahādrumaḥ
ātmano nābhijānīte kva me puṣpaṃ kva me phalam |
9 | evam ātmā na jānīte kva gamiṣye kuto nv aham
anyo hy atrāntar ātmāsti yaḥ sarvam anupaśyati |
10 | jñānadīpena dīptena paśyaty ātmānam ātmanā
dṛṣṭvā tvam ātmanātmānaṃ nirātmā bhava sarvavit |
11 | vimuktaḥ sarvapāpebhyo muktatvaca ivoragaḥ
parāṃ buddhim avāpyeha vipāpmā vigatajvaraḥ |
12 | sarvataḥsrotasaṃ ghorāṃ nadīṃ lokapravāhinīm
pañcendriyagrāhavatīṃ manaḥsaṃkalparodhasam |
13 | lobhamohatṛṇacchannāṃ kāmakrodhasarīsṛpām
satyatīrthānṛtakṣobhāṃ krodhapaṅkāṃ saridvarām |
14 | avyaktaprabhavāṃ śīghrāṃ dustarām akṛtātmabhiḥ
pratarasva nadīṃ buddhyā kāmagrāhasamākulām |
15 | saṃsārasāgaragamāṃ yonipātāladustarām
ātmajanmodbhavāṃ tāta jihvāvartāṃ durāsadām |
16 | yāṃ taranti kṛtaprajñā dhṛtimanto manīṣiṇaḥ
tāṃ tīrṇaḥ sarvatomukto vipūtātmātmavic chuciḥ |
17 | uttamāṃ buddhim āsthāya brahmabhūyaṃ gamiṣyasi
saṃtīrṇaḥ sarvasaṃkleśān prasannātmā vikalmaṣaḥ |
18 | bhūmiṣṭhānīva bhūtāni parvatastho niśāmaya
akrudhyann aprahṛṣyaṃś ca nanṛśaṃsamatis tathā tato drakṣyasi bhūtānāṃ sarveṣāṃ prabhavāpyayau |
19 | evaṃ vai sarvadharmebhyo viśiṣṭaṃ menire budhāḥ
dharmaṃ dharmabhṛtāṃ śreṣṭha munayas tattvadarśinaḥ |
20 | ātmano 'vyayino jñātvā idaṃ putrānuśāsanam
prayatāya pravaktavyaṃ hitāyānugatāya ca |
21 | ātmajñānam idaṃ guhyaṃ sarvaguhyatamaṃ mahat
abruvaṃ yad ahaṃ tāta ātmasākṣikam añjasā |
22 | naiva strī na pumān etan naiva cedaṃ napuṃsakam
aduḥkham asukhaṃ brahma bhūtabhavyabhavātmakam |
23 | naitaj jñātvā pumān strī vā punarbhavam avāpnuyāt
abhavapratipattyartham etad vartma vidhīyate |
24 | yathā matāni sarvāṇi na caitāni yathā tathā
kathitāni mayā putra bhavanti na bhavanti ca |
25 | tat prītiyuktena guṇānvitena; putreṇa satputraguṇānvitena
pṛṣṭo hīdaṃ prītimatā hitārthaṃ; brūyāt sutasyeha yad uktam etat |