Book 12 Chapter 240
1	vyāsa uvāca
1	manaḥ prasṛjate bhāvaṃ buddhir adhyavasāyinī hṛdayaṃ priyāpriye veda trividhā karmacodanā
2	indriyebhyaḥ parā hy arthā arthebhyaḥ paramaṃ manaḥ manasas tu parā buddhir buddher ātmā paro mataḥ
3	buddhir ātmā manuṣyasya buddhir evātmano 'tmikā yadā vikurute bhāvaṃ tadā bhavati sā manaḥ
4	indriyāṇāṃ pṛthagbhāvād buddhir vikriyate hy aṇu śṛṇvatī bhavati śrotraṃ spṛśatī sparśa ucyate
5	paśyantī bhavate dṛṣṭī rasatī rasanaṃ bhavet jighratī bhavati ghrāṇaṃ buddhir vikriyate pṛthak
6	indriyāṇīti tāny āhus teṣv adṛśyādhitiṣṭhati tiṣṭhatī puruṣe buddhis triṣu bhāveṣu vartate
7	kadā cil labhate prītiṃ kadā cid api śocate na sukhena na duḥkhena kadā cid iha yujyate
8	seyaṃ bhāvātmikā bhāvāṃs trīn etān ativartate saritāṃ sāgaro bhartā mahāvelām ivormimān
9	yadā prārthayate kiṃ cit tadā bhavati sā manaḥ adhiṣṭhānāni vai buddhyā pṛthag etāni saṃsmaret indriyāṇy eva medhyāni vijetavyāni kṛtsnaśaḥ
10	sarvāṇy evānupūrvyeṇa yad yan nānuvidhīyate avibhāgagatā buddhir bhāve manasi vartate pravartamānaṃ tu rajaḥ sattvam apy anuvartate
11	ye caiva bhāvā vartante sarva eṣv eva te triṣu anvarthāḥ saṃpravartante rathanemim arā iva
12	pradīpārthaṃ naraḥ kuryād indriyair buddhisattamaiḥ niścaradbhir yathāyogam udāsīnair yadṛcchayā
13	evaṃsvabhāvam evedam iti vidvān na muhyati aśocann aprahṛṣyaṃś ca nityaṃ vigatamatsaraḥ
14	na hy ātmā śakyate draṣṭum indriyaiḥ kāmagocaraiḥ pravartamānair anaye durdharair akṛtātmabhiḥ
15	teṣāṃ tu manasā raśmīn yadā samyaṅ niyacchati tadā prakāśate hy ātmā ghaṭe dīpa iva jvalan sarveṣām eva bhūtānāṃ tamasy apagate yathā
16	yathā vāricaraḥ pakṣī na lipyati jale caran evam eva kṛtaprajño na doṣair viṣayāṃś caran asajjamānaḥ sarveṣu na kathaṃ cana lipyate
17	tyaktvā pūrvakṛtaṃ karma ratir yasya sadātmani sarvabhūtātmabhūtasya guṇamārgeṣv asajjataḥ
18	sattvam ātmā prasavati guṇān vāpi kadā ca na na guṇā vidur ātmānaṃ guṇān veda sa sarvadā
19	paridraṣṭā guṇānāṃ sa sraṣṭā caiva yathātatham sattvakṣetrajñayor etad antaraṃ viddhi sūkṣmayoḥ
20	sṛjate tu guṇān eka eko na sṛjate guṇān pṛthagbhūtau prakṛtyā tau saṃprayuktau ca sarvadā
21	yathā matsyo 'dbhir anyaḥ san saṃprayuktau tathaiva tau maśakodumbarau cāpi saṃprayuktau yathā saha
22	iṣīkā vā yathā muñje pṛthak ca saha caiva ca tathaiva sahitāv etāv anyonyasmin pratiṣṭhitau