Book 12 Chapter 236 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | proktā gṛhasthavṛttis te vihitā yā manīṣiṇām
tadanantaram uktaṃ yat tan nibodha yudhiṣṭhira |
2 | kramaśas tv avadhūyaināṃ tṛtīyāṃ vṛttim uttamām
saṃyogavratakhinnānāṃ vānaprasthāśramaukasām |
3 | śrūyatāṃ pārtha bhadraṃ te sarvalokāśrayātmanām
prekṣāpūrvaṃ pravṛttānāṃ puṇyadeśanivāsinām |
4 | vyāsa uvāca |
4 | gṛhasthas tu yadā paśyed valīpalitam ātmanaḥ
apatyasyaiva cāpatyaṃ vanam eva tadāśrayet |
5 | tṛtīyam āyuṣo bhāgaṃ vānaprasthāśrame vaset
tān evāgnīn paricared yajamāno divaukasaḥ |
6 | niyato niyatāhāraḥ ṣaṣṭhabhakto 'pramādavān
tad agnihotraṃ tā gāvo yajñāṅgāni ca sarvaśaḥ |
7 | akṛṣṭaṃ vai vrīhiyavaṃ nīvāraṃ vighasāni ca
havīṃṣi saṃprayaccheta makheṣv atrāpi pañcasu |
8 | vānaprasthāśrame 'py etāś catasro vṛttayaḥ smṛtāḥ
sadyaḥprakṣālakāḥ ke cit ke cin māsikasaṃcayāḥ |
9 | vārṣikaṃ saṃcayaṃ ke cit ke cid dvādaśavārṣikam
kurvanty atithipūjārthaṃ yajñatantrārthasiddhaye |
10 | abhrāvakāśā varṣāsu hemante jalasaṃśrayāḥ
grīṣme ca pañcatapasaḥ śaśvac ca mitabhojanāḥ |
11 | bhūmau viparivartante tiṣṭhed vā prapadair api
sthānāsanair vartayanti savaneṣv abhiṣiñcate |
12 | dantolūkhalinaḥ ke cid aśmakuṭṭās tathāpare
śuklapakṣe pibanty eke yavāgūṃ kvathitāṃ sakṛt |
13 | kṛṣṇapakṣe pibanty eke bhuñjate ca yathākramam
mūlair eke phalair eke puṣpair eke dṛḍhavratāḥ |
14 | vartayanti yathānyāyaṃ vaikhānasamataṃ śritāḥ
etāś cānyāś ca vividhā dīkṣās teṣāṃ manīṣiṇām |
15 | caturthaś caupaniṣado dharmaḥ sādhāraṇaḥ smṛtaḥ
vānaprastho gṛhasthaś ca tato 'nyaḥ saṃpravartate |
16 | asminn eva yuge tāta vipraiḥ sarvārthadarśibhiḥ
agastyaḥ sapta ṛṣayo madhucchando 'ghamarṣaṇaḥ |
17 | sāṃkṛtiḥ sudivā taṇḍir yavānno 'tha kṛtaśramaḥ
ahovīryas tathā kāvyas tāṇḍyo medhātithir budhaḥ |
18 | śalo vākaś ca nirvākaḥ śūnyapālaḥ kṛtaśramaḥ
evaṃdharmasu vidvāṃsas tataḥ svargam upāgaman |
19 | tāta pratyakṣadharmāṇas tathā yāyāvarā gaṇāḥ
ṛṣīṇām ugratapasāṃ dharmanaipuṇadarśinām |
20 | avācyāparimeyāś ca brāhmaṇā vanam āśritāḥ
vaikhānasā vālakhilyāḥ sikatāś ca tathāpare |
21 | karmabhis te nirānandā dharmanityā jitendriyāḥ
gatāḥ pratyakṣadharmāṇas te sarve vanam āśritāḥ anakṣatrā anādhṛṣyā dṛśyante jyotiṣāṃ gaṇāḥ |
22 | jarayā ca paridyūno vyādhinā ca prapīḍitaḥ
caturthe cāyuṣaḥ śeṣe vānaprasthāśramaṃ tyajet sadyaskārāṃ nirūpyeṣṭiṃ sarvavedasadakṣiṇām |
23 | ātmayājī so 'tmaratir ātmakrīḍātmasaṃśrayaḥ
ātmany agnīn samāropya tyaktvā sarvaparigrahān |
24 | sadyaskrāṃś ca yajed yajñān iṣṭīś caiveha sarvadā
sadaiva yājināṃ yajñād ātmanījyā nivartate |
25 | trīṃś caivāgnīn yajet samyag ātmany evātmamokṣaṇāt
prāṇebhyo yajuṣā pañca ṣaṭ prāśnīyād akutsayan |
26 | keśalomanakhān vāpya vānaprastho munis tataḥ
āśramād āśramaṃ sadyaḥ pūto gacchati karmabhiḥ |
27 | abhayaṃ sarvabhūtebhyo yo dattvā pravrajed dvijaḥ
lokās tejomayās tasya pretya cānantyam aśnute |
28 | suśīlavṛtto vyapanītakalmaṣo; na ceha nāmutra ca kartum īhate
aroṣamoho gatasaṃdhivigraho; bhaved udāsīnavad ātmavin naraḥ |
29 | yameṣu caivātmagateṣu na vyathet; svaśāstrasūtrāhutimantravikramaḥ
bhaved yatheṣṭā gatir ātmayājino; na saṃśayo dharmapare jītendriye |
30 | tataḥ paraṃ śreṣṭham atīva sadguṇair; adhiṣṭhitaṃ trīn adhivṛttam uttamam
caturtham uktaṃ paramāśramaṃ śṛṇu; prakīrtyamānaṃ paramaṃ parāyaṇam |