Book 12 Chapter 232 | |
1 | vyāsa uvāca |
1 | pṛcchatas tava satputra yathāvad iha tattvataḥ
sāṃkhyanyāyena saṃyuktaṃ yad etat kīrtitaṃ mayā |
2 | yogakṛtyaṃ tu te kṛtsnaṃ vartayiṣyāmi tac chṛṇu
ekatvaṃ buddhimanasor indriyāṇāṃ ca sarvaśaḥ ātmano dhyāyinas tāta jñānam etad anuttamam |
3 | tad etad upaśāntena dāntenādhyātmaśīlinā
ātmārāmeṇa buddhena boddhavyaṃ śucikarmaṇā |
4 | yogadoṣān samucchidya pañca yān kavayo viduḥ
kāmaṃ krodhaṃ ca lobhaṃ ca bhayaṃ svapnaṃ ca pañcamam |
5 | krodhaṃ śamena jayati kāmaṃ saṃkalpavarjanāt
sattvasaṃsevanād dhīro nidrām ucchettum arhati |
6 | dhṛtyā śiśnodaraṃ rakṣet pāṇipādaṃ ca cakṣuṣā
cakṣuḥ śrotre ca manasā mano vācaṃ ca karmaṇā |
7 | apramādād bhayaṃ jahyāl lobhaṃ prājñopasevanāt
evam etān yogadoṣāñ jayen nityam atandritaḥ |
8 | agnīṃś ca brāhmaṇāṃś cārced devatāḥ praṇameta ca
varjayed ruṣitāṃ vācaṃ hiṃsāyuktāṃ manonugām |
9 | brahma tejomayaṃ śukraṃ yasya sarvam idaṃ rasaḥ
ekasya bhūtaṃ bhūtasya dvayaṃ sthāvarajaṅgamam |
10 | dhyānam adhyayanaṃ dānaṃ satyaṃ hrīr ārjavaṃ kṣamā
śaucam āhārasaṃśuddhir indriyāṇāṃ ca nigrahaḥ |
11 | etair vivardhate tejaḥ pāpmānaṃ cāpakarṣati
sidhyanti cāsya sarvārthā vijñānaṃ ca pravartate |
12 | samaḥ sarveṣu bhūteṣu labdhālabdhena vartayan
dhutapāpmā tu tejasvī laghvāhāro jitendriyaḥ kāmakrodhau vaśe kṛtvā ninīṣed brahmaṇaḥ padam |
13 | manasaś cendriyāṇāṃ ca kṛtvaikāgryaṃ samāhitaḥ
prāg rātrāpararātreṣu dhārayen mana ātmanā |
14 | jantoḥ pañcendriyasyāsya yad ekaṃ chidram indriyam
tato 'sya sravati prajñā dṛteḥ pādād ivodakam |
15 | manas tu pūrvam ādadyāt kumīnān iva matsyahā
tataḥ śrotraṃ tataś cakṣur jihvāṃ ghrāṇaṃ ca yogavit |
16 | tata etāni saṃyamya manasi sthāpayed yatiḥ
tathaivāpohya saṃkalpān mano hy ātmani dhārayet |
17 | pañca jñānena saṃdhāya manasi sthāpayed yatiḥ
yadaitāny avatiṣṭhante manaḥṣaṣṭhāni cātmani prasīdanti ca saṃsthāya tadā brahma prakāśate |
18 | vidhūma iva dīptārcir āditya iva dīptimān
vaidyuto 'gnir ivākāśe paśyaty ātmānam ātmanā sarvaṃ ca tatra sarvatra vyāpakatvāc ca dṛśyate |
19 | taṃ paśyanti mahātmāno brāhmaṇā ye manīṣiṇaḥ
dhṛtimanto mahāprājñāḥ sarvabhūtahite ratāḥ |
20 | evaṃ parimitaṃ kālam ācaran saṃśitavrataḥ
āsīno hi rahasy eko gacched akṣarasātmyatām |
21 | pramoho bhrama āvarto ghrāṇaśravaṇadarśane
adbhutāni rasasparśe śītoṣṇe mārutākṛtiḥ |
22 | pratibhām upasargāṃś cāpy upasaṃgṛhya yogataḥ
tāṃs tattvavid anādṛtya svātmanaiva nivartayet |
23 | kuryāt paricayaṃ yoge traikālyaṃ niyato muniḥ
giriśṛṅge tathā caitye vṛkṣāgreṣu ca yojajet |
24 | saṃniyamyendriyagrāmaṃ goṣṭhe bhāṇḍamanā iva
ekāgraś cintayen nityaṃ yogān nodvejayen manaḥ |
25 | yenopāyena śakyeta saṃniyantuṃ calaṃ manaḥ
taṃ taṃ yukto niṣeveta na caiva vicalet tataḥ |
26 | śūnyā giriguhāś caiva devatāyatanāni ca
śūnyāgārāṇi caikāgro nivāsārtham upakramet |
27 | nābhiṣvajet paraṃ vācā karmaṇā manasāpi vā
upekṣako yatāhāro labdhālabdhe samo bhavet |
28 | yaś cainam abhinandeta yaś cainam apavādayet
samas tayoś cāpy ubhayor nābhidhyāyec chubhāśubham |
29 | na prahṛṣyeta lābheṣu nālābheṣu ca cintayet
samaḥ sarveṣu bhūteṣu sadharmā mātariśvanaḥ |
30 | evaṃ sarvātmanaḥ sādhoḥ sarvatra samadarśinaḥ
ṣaṇmāsān nityayuktasya śabdabrahmātivartate |
31 | vedanārtāḥ prajā dṛṣṭvā samaloṣṭāśmakāñcanaḥ
etasmin nirato mārge viramen na vimohitaḥ |
32 | api varṇāv akṛṣṭas tu nārī vā dharmakāṅkṣiṇī
tāv apy etena mārgeṇa gacchetāṃ paramāṃ gatim |
33 | ajaṃ purāṇam ajaraṃ sanātanaṃ; yad indriyair upalabhate naro 'calaḥ
aṇor aṇīyo mahato mahattaraṃ; tadātmanā paśyati yukta ātmavān |
34 | idaṃ maharṣer vacanaṃ mahātmano; yathāvad uktaṃ manasānudṛśya ca
avekṣya ceyāt parameṣṭhisātmyatāṃ; prayānti yāṃ bhūtagatiṃ manīṣiṇaḥ |