Book 12 Chapter 229 | |
1 | vyāsa uvāca |
1 | atha jñānaplavaṃ dhīro gṛhītvā śāntim āsthitaḥ
unmajjaṃś ca nimajjaṃś ca jñānam evābhisaṃśrayet |
2 | śuka uvāca |
2 | kiṃ taj jñānam atho vidyā yayā nistarati dvayam
pravṛttilakṣaṇo dharmo nivṛttir iti caiva hi |
3 | vyāsa uvāca |
3 | yas tu paśyet svabhāvena vinā bhāvam acetanaḥ
puṣyate ca punaḥ sarvān prajñayā muktahetukaḥ |
4 | yeṣāṃ caikāntabhāvena svabhāvaḥ kāraṇaṃ matam
pūtvā tṛṇabusīkāṃ vai te labhante na kiṃ cana |
5 | ye cainaṃ pakṣam āśritya vartayanty alpacetasaḥ
svabhāvaṃ kāraṇaṃ jñātvā na śreyaḥ prāpnuvanti te |
6 | svabhāvo hi vināśāya mohakarmamanobhavaḥ
niruktam etayor etat svabhāvaparabhāvayoḥ |
7 | kṛṣyādīni hi karmāṇi sasyasaṃharaṇāni ca
prajñāvadbhiḥ prakḷptāni yānāsanagṛhāṇi ca |
8 | ākrīḍānāṃ gṛhāṇāṃ ca gadānām agadasya ca
prajñāvantaḥ pravaktāro jñānavadbhir anuṣṭhitāḥ |
9 | prajñā saṃyojayaty arthaiḥ prajñā śreyo 'dhigacchati
rājāno bhuñjate rājyaṃ prajñayā tulyalakṣaṇāḥ |
10 | pārāvaryaṃ tu bhūtānāṃ jñānenaivopalabhyate
vidyayā tāta sṛṣṭānāṃ vidyaiva paramā gatiḥ |
11 | bhūtānāṃ janma sarveṣāṃ vividhānāṃ caturvidham
jarāyvaṇḍam athodbhedaṃ svedaṃ cāpy upalakṣayet |
12 | sthāvarebhyo viśiṣṭāni jaṅgamāny upalakṣayet
upapannaṃ hi yac ceṣṭā viśiṣyeta viśeṣyayoḥ |
13 | āhur dvibahupādāni jaṅgamāni dvayāni ca
bahupādbhyo viśiṣṭāni dvipādāni bahūny api |
14 | dvipadāni dvayāny āhuḥ pārthivānītarāṇi ca
pārthivāni viśiṣṭāni tāni hy annāni bhuñjate |
15 | pārthivāni dvayāny āhur madhyamāny uttamāni ca
madhyamāni viśiṣṭāni jātidharmopadhāraṇāt |
16 | madhyamāni dvayāny āhur dharmajñānītarāṇi ca
dharmajñāni viśiṣṭāni kāryākāryopadhāraṇāt |
17 | dharmajñāni dvayāny āhur vedajñānītarāṇi ca
vedajñāni viśiṣṭāni vedo hy eṣu pratiṣṭhitaḥ |
18 | vedajñāni dvayāny āhuḥ pravaktṝṇītarāṇi ca
pravaktṝṇi viśiṣṭāni sarvadharmopadhāraṇāt |
19 | vijñāyante hi yair vedāḥ sarvadharmakriyāphalāḥ
sayajñāḥ sakhilā vedāḥ pravaktṛbhyo viniḥsṛtāḥ |
20 | pravaktṝṇi dvayāny āhur ātmajñānītarāṇi ca
ātmajñāni viśiṣṭāni janmājanmopadhāraṇāt |
21 | dharmadvayaṃ hi yo veda sa sarvaḥ sarvadharmavid
sa tyāgī satyasaṃkalpaḥ sa tu kṣāntaḥ sa īśvaraḥ |
22 | dharmajñānapratiṣṭhaṃ hi taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ
śabdabrahmaṇi niṣṇātaṃ pare ca kṛtaniścayam |
23 | antaḥsthaṃ ca bahiṣṭhaṃ ca ye 'dhiyajñādhidaivatam
jānanti tān namasyāmas te devās tāta te dvijāḥ |
24 | teṣu viśvam idaṃ bhūtaṃ sāgraṃ ca jagad āhitam
teṣāṃ māhātmyabhāvasya sadṛśaṃ nāsti kiṃ cana |
25 | ādiṃ te nidhanaṃ caiva karma cātītya sarvaśaḥ
caturvidhasya bhūtasya sarvasyeśāḥ svayaṃbhuvaḥ |