Book 12 Chapter 228
1	vyāsa uvāca
1	atha ced rocayed etad druhyeta manasā tathā unmajjaṃś ca nimajjaṃś ca jñānavān plavavān bhavet
2	prajñayā nirmitair dhīrās tārayanty abudhān plavaiḥ nābudhās tārayanty anyān ātmānaṃ vā kathaṃ cana
3	chinnadoṣo munir yogān yukto yuñjīta dvādaśa daśakarmasukhān arthān upāyāpāyanirbhayaḥ
4	cakṣur ācāravit prājño manasā darśanena ca yacched vāṅmanasī buddhyā ya icchej jñānam uttamam jñānena yacched ātmānaṃ ya icchec chāntim ātmanaḥ
5	eteṣāṃ ced anudraṣṭā puruṣo 'pi sudāruṇaḥ yadi vā sarvavedajño yadi vāpy anṛco 'japaḥ
6	yadi vā dhārmiko yajvā yadi vā pāpakṛttamaḥ yadi vā puruṣavyāghro yadi vā klaibyadhāritā
7	taraty eva mahādurgaṃ jarāmaraṇasāgaram evaṃ hy etena yogena yuñjāno 'py ekam antataḥ api jijñāsamāno hi śabdabrahmātivartate
8	dharmopastho hrīvarūtha upāyāpāyakūbaraḥ apānākṣaḥ prāṇayugaḥ prajñāyur jīvabandhanaḥ
9	cetanābandhuraś cārur ācāragrahanemivān darśanasparśanavaho ghrāṇaśravaṇavāhanaḥ
10	prajñānābhiḥ sarvatantrapratodo jñānasārathiḥ kṣetrajñādhiṣṭhito dhīraḥ śraddhādamapuraḥsaraḥ
11	tyāgavartmānugaḥ kṣemyaḥ śaucago dhyānagocaraḥ jīvayukto ratho divyo brahmaloke virājate
12	atha saṃtvaramāṇasya ratham etaṃ yuyukṣataḥ akṣaraṃ gantumanaso vidhiṃ vakṣyāmi śīghragam
13	sapta yo dhāraṇāḥ kṛtsnā vāgyataḥ pratipadyate pṛṣṭhataḥ pārśvataś cānyā yāvatyas tāḥ pradhāraṇāḥ
14	kramaśaḥ pārthivaṃ yac ca vāyavyaṃ khaṃ tathā payaḥ jyotiṣo yat tad aiśvaryam ahaṃkārasya buddhitaḥ
15	avyaktasya tathaiśvaryaṃ kramaśaḥ pratipadyate vikramāś cāpi yasyaite tathā yuṅkte sa yogataḥ
16	athāsya yogayuktasya siddhim ātmani paśyataḥ nirmathyamānaḥ sūkṣmatvād rūpāṇīmāni darśayet
17	śaiśiras tu yathā dhūmaḥ sūkṣmaḥ saṃśrayate nabhaḥ tathā dehād vimuktasya pūrvarūpaṃ bhavaty uta
18	atha dhūmasya virame dvitīyaṃ rūpadarśanam jalarūpam ivākāśe tatraivātmani paśyati
19	apāṃ vyatikrame cāpi vahnirūpaṃ prakāśate tasminn uparate cāsya pītavastravad iṣyate ūrṇārūpasavarṇaṃ ca tasya rūpaṃ prakāśate
20	atha śvetāṃ gatiṃ gatvā vāyavyaṃ sūkṣmam apy ajaḥ aśuklaṃ cetasaḥ saukṣmyam avyaktaṃ brahmaṇo 'sya vai
21	eteṣv api hi jāteṣu phalajātāni me śṛṇu jātasya pārthivaiśvarye sṛṣṭir iṣṭā vidhīyate
22	prajāpatir ivākṣobhyaḥ śarīrāt sṛjati prajāḥ aṅgulyaṅguṣṭhamātreṇa hastapādena vā tathā
23	pṛthivīṃ kampayaty eko guṇo vāyor iti smṛtaḥ ākāśabhūtaś cākāśe savarṇatvāt praṇaśyati
24	varṇato gṛhyate cāpi kāmāt pibati cāśayān na cāsya tejasā rūpaṃ dṛśyate śāmyate tathā
25	ahaṃkārasya vijiteḥ pañcaite syur vaśānugāḥ ṣaṇṇām ātmani buddhau ca jitāyāṃ prabhavaty atha
26	nirdoṣā pratibhā hy enaṃ kṛtsnā samabhivartate tathaiva vyaktam ātmānam avyaktaṃ pratipadyate
27	yato niḥsarate loko bhavati vyaktasaṃjñakaḥ tatrāvyaktamayīṃ vyākhyāṃ śṛṇu tvaṃ vistareṇa me tathā vyaktamayīṃ caiva saṃkhyāṃ pūrvaṃ nibodha me
28	pañcaviṃśatitattvāni tulyāny ubhayataḥ samam yoge sāṃkhye 'pi ca tathā viśeṣāṃs tatra me śṛṇu
29	proktaṃ tad vyaktam ity eva jāyate vardhate ca yat jīryate mriyate caiva caturbhir lakṣaṇair yutam
30	viparītam ato yat tu tad avyaktam udāhṛtam dvāv ātmānau ca vedeṣu siddhānteṣv apy udāhṛtau
31	caturlakṣaṇajaṃ tv anyaṃ caturvargaṃ pracakṣate vyaktam avyaktajaṃ caiva tathā buddham athetarat sattvaṃ kṣetrajña ity etad dvayam apy anudarśitam
32	dvāv ātmānau ca vedeṣu viṣayeṣu ca rajyataḥ viṣayāt pratisaṃhāraḥ sāṃkhyānāṃ siddhilakṣaṇam
33	nirmamaś cānahaṃkāro nirdvaṃdvaś chinnasaṃśayaḥ naiva krudhyati na dveṣṭi nānṛtā bhāṣate giraḥ
34	ākruṣṭas tāḍitaś caiva maitreṇa dhyāti nāśubham vāgdaṇḍakarmamanasāṃ trayāṇāṃ ca nivartakaḥ
35	samaḥ sarveṣu bhūteṣu brahmāṇam abhivartate naivecchati na cāniccho yātrāmātravyavasthitaḥ
36	alolupo 'vyatho dānto na kṛtī na nirākṛtiḥ nāsyendriyam anekāgraṃ nātikṣiptamanorathaḥ ahiṃsraḥ sarvabhūtānām īdṛk sāṃkhyo vimucyate
37	atha yogād vimucyante kāraṇair yair nibodha me yogaiśvaryam atikrānto yo 'tikrāmati mucyate
38	ity eṣā bhāvajā buddhiḥ kathitā te na saṃśayaḥ evaṃ bhavati nirdvaṃdvo brahmāṇaṃ cādhigacchati