Book 12 Chapter 219 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | atraivodāharantīmam itihāsaṃ purātanam
śatakratoś ca saṃvādaṃ namuceś ca yudhiṣṭhira |
2 | śriyā vihīnam āsīnam akṣobhyam iva sāgaram
bhavābhavajñaṃ bhūtānām ity uvāca puraṃdaraḥ |
3 | baddhaḥ pāśaiś cyutaḥ sthānād dviṣatāṃ vaśam āgataḥ
śriyā vihīno namuce śocasy āho na śocasi |
4 | namucir uvāca |
4 | anavāpyaṃ ca śokena śarīraṃ copatapyate
amitrāś ca prahṛṣyanti nāsti śoke sahāyatā |
5 | tasmāc chakra na śocāmi sarvaṃ hy evedam antavat
saṃtāpād bhraśyate rūpaṃ dharmaś caiva sureśvara |
6 | vinīya khalu tad duḥkham āgataṃ vaimanasyajam
dhyātavyaṃ manasā hṛdyaṃ kalyāṇaṃ saṃvijānatā |
7 | yathā yathā hi puruṣaḥ kalyāṇe kurute manaḥ
tadaivāsya prasīdanti sarvārthā nātra saṃśayaḥ |
8 |
ekaḥ śāstā na dvitīyo 'sti śāstā; garbhe śayānaṃ puruṣaṃ śāsti śāstā
tenānuśiṣṭaḥ pravaṇād ivodakaṃ; yathā niyukto 'smi tathā vahāmi |
9 | bhāvābhāvāv abhijānan garīyo; jānāmi śreyo na tu tat karomi
āśāḥ suśarmyāḥ suhṛdāṃ sukurvan; yathā niyukto 'smi tathā vahāmi |
10 | yathā yathāsya prāptavyaṃ prāpnoty eva tathā tathā
bhavitavyaṃ yathā yac ca bhavaty eva tathā tathā |
11 | yatra yatraiva saṃyuṅkte dhātā garbhaṃ punaḥ punaḥ
tatra tatraiva vasati na yatra svayam icchati |
12 | bhāvo yo 'yam anuprāpto bhavitavyam idaṃ mama
iti yasya sadā bhāvo na sa muhyet kadā cana |
13 | paryāyair hanyamānānām abhiyoktā na vidyate
duḥkham etat tu yad dveṣṭā kartāham iti manyate |
14 |
ṛṣīṃś ca devāṃś ca mahāsurāṃś ca; traividyavṛddhāṃś ca vane munīṃś ca
kān nāpado nopanamanti loke; parāvarajñās tu na saṃbhramanti |
15 | na paṇḍitaḥ krudhyati nāpi sajjate; na cāpi saṃsīdati na prahṛṣyati
na cārthakṛcchravyasaneṣu śocati; sthitaḥ prakṛtyā himavān ivācalaḥ |
16 | yam arthasiddhiḥ paramā na harṣayet; tathaiva kāle vyasanaṃ na mohayet
sukhaṃ ca duḥkhaṃ ca tathaiva madhyamaṃ; niṣevate yaḥ sa dhuraṃdharo naraḥ |
17 | yāṃ yām avasthāṃ puruṣo 'dhigacchet; tasyāṃ rametāparitapyamānaḥ
evaṃ pravṛddhaṃ praṇuden manojaṃ; saṃtāpam āyāsakaraṃ śarīrāt |
18 | tat sadaḥ sa pariṣatsabhāsadaḥ; prāpya yo na kurute sabhābhayam
dharmatattvam avagāhya buddhimān; yo 'bhyupaiti sa pumān dhuraṃdharaḥ |
19 | prājñasya karmāṇi duranvayāni; na vai prājño muhyati mohakāle
sthānāc cyutaś cen na mumoha gautamas; tāvat kṛcchrām āpadaṃ prāpya vṛddhaḥ |
20 | na mantrabalavīryeṇa prajñayā pauruṣeṇa vā
alabhyaṃ labhate martyas tatra kā paridevanā |
21 | yad evam anujātasya dhātāro vidadhuḥ purā
tad evānubhaviṣyāmi kiṃ me mṛtyuḥ kariṣyati |
22 | labdhavyāny eva labhate gantavyāny eva gacchati
prāptavyāny eva prāpnoti duḥkhāni ca sukhāni ca |
23 | etad viditvā kārtsnyena yo na muhyati mānavaḥ
kuśalaḥ sukhaduḥkheṣu sa vai sarvadhaneśvaraḥ |