Book 12 Chapter 210
1	gurur uvāca
1	na sa veda paraṃ dharmaṃ yo na veda catuṣṭayam vyaktāvyakte ca yat tattvaṃ saṃprāptaṃ paramarṣiṇā
2	vyaktaṃ mṛtyumukhaṃ vidyād avyaktam amṛtaṃ padam pravṛttilakṣaṇaṃ dharmam ṛṣir nārāyaṇo 'bravīt
3	atraivāvasthitaṃ sarvaṃ trailokyaṃ sacarācaram nivṛttilakṣaṇaṃ dharmam avyaktaṃ brahma śāśvatam
4	pravṛttilakṣaṇaṃ dharmaṃ prajāpatir athābravīt pravṛttiḥ punarāvṛttir nivṛttiḥ paramā gatiḥ
5	tāṃ gatiṃ paramām eti nivṛttiparamo muniḥ jñānatattvaparo nityaṃ śubhāśubhanidarśakaḥ
6	tad evam etau vijñeyāv avyaktapuruṣāv ubhau avyaktapuruṣābhyāṃ tu yat syād anyan mahattaram
7	taṃ viśeṣam avekṣeta viśeṣeṇa vicakṣaṇaḥ anādyantāv ubhāv etāv aliṅgau cāpy ubhāv api
8	ubhau nityau sūkṣmatarau mahadbhyaś ca mahattarau sāmānyam etad ubhayor evaṃ hy anyad viśeṣaṇam
9	prakṛtyā sargadharmiṇyā tathā trividhasattvayā viparītam ato vidyāt kṣetrajñasya ca lakṣaṇam
10	prakṛteś ca vikārāṇāṃ draṣṭāram aguṇānvitam agrāhyau puruṣāv etāv aliṅgatvād asaṃhitau
11	saṃyogalakṣaṇotpattiḥ karmajā gṛhyate yayā karaṇaiḥ karmanirvṛttaiḥ kartā yad yad viceṣṭate kīrtyate śabdasaṃjñābhiḥ ko 'ham eṣo 'py asāv iti
12	uṣṇīṣavān yathā vastrais tribhir bhavati saṃvṛtaḥ saṃvṛto 'yaṃ tathā dehī sattvarājasatāmasaiḥ
13	tasmāc catuṣṭayaṃ vedyam etair hetubhir ācitam yathāsaṃjño hy ayaṃ samyag antakāle na muhyati
14	śriyaṃ divyām abhiprepsur brahma vāṅmanasā śuciḥ śārīrair niyamair ugraiś caren niṣkalmaṣaṃ tapaḥ
15	trailokyaṃ tapasā vyāptam antarbhūtena bhāsvatā sūryaś ca candramāś caiva bhāsatas tapasā divi
16	pratāpas tapaso jñānaṃ loke saṃśabditaṃ tapaḥ rajastamoghnaṃ yat karma tapasas tat svalakṣaṇam
17	brahmacaryam ahiṃsā ca śārīraṃ tapa ucyate vāṅmanoniyamaḥ sāmyaṃ mānasaṃ tapa ucyate
18	vidhijñebhyo dvijātibhyo grāhyam annaṃ viśiṣyate āhāraniyamenāsya pāpmā naśyati rājasaḥ
19	vaimanasyaṃ ca viṣaye yānty asya karaṇāni ca tasmāt tanmātram ādadyād yāvad atra prayojanam
20	antakāle vayotkarṣāc chanaiḥ kuryād anāturaḥ evaṃ yuktena manasā jñānaṃ tad upapadyate
21	rajasā cāpy ayaṃ dehī dehavāñ śabdavac caret kāryair avyāhatamatir vairāgyāt prakṛtau sthitaḥ ā dehād apramādāc ca dehāntād vipramucyate
22	hetuyuktaḥ sadotsargo bhūtānāṃ pralayas tathā parapratyayasarge tu niyataṃ nātivartate
23	bhavāntaprabhavaprajñā āsate ye viparyayam dhṛtyā dehān dhārayanto buddhisaṃkṣiptamānasāḥ sthānebhyo dhvaṃsamānāś ca sūkṣmatvāt tān upāsate
24	yathāgamaṃ ca tat sarvaṃ buddhyā tan naiva budhyate dehāntaṃ kaś cid anvāste bhāvitātmā nirāśrayaḥ yukto dhāraṇayā kaś cit sattāṃ ke cid upāsate
25	abhyasyanti paraṃ devaṃ vidyutsaṃśabditākṣaram antakāle hy upāsannās tapasā dagdhakilbiṣāḥ
26	sarva ete mahātmāno gacchanti paramāṃ gatim sūkṣmaṃ viśeṣaṇaṃ teṣām avekṣec chāstracakṣuṣā
27	dehaṃ tu paramaṃ vidyād vimuktam aparigraham antarikṣād anyataraṃ dhāraṇāsaktamānasam
28	martyalokād vimucyante vidyāsaṃyuktamānasāḥ brahmabhūtā virajasas tato yānti parāṃ gatim
29	kaṣāyavarjitaṃ jñānaṃ yeṣām utpadyate 'calam te yānti paramāṃl lokān viśudhyanto yathābalam
30	bhagavantam ajaṃ divyaṃ viṣṇum avyaktasaṃjñitam bhāvena yānti śuddhā ye jñānatṛptā nirāśiṣaḥ
31	jñātvātmasthaṃ hariṃ caiva nivartante na te 'vyayāḥ prāpya tat paramaṃ sthānaṃ modante 'kṣaram avyayam
32	etāvad etad vijñānam etad asti ca nāsti ca tṛṣṇābaddhaṃ jagat sarvaṃ cakravat parivartate
33	bisatantur yathaivāyam antaḥsthaḥ sarvato bise tṛṣṇātantur anādyantas tathā dehagataḥ sadā
34	sūcyā sūtraṃ yathā vastre saṃsārayati vāyakaḥ tadvat saṃsārasūtraṃ hi tṛṣṇāsūcyā nibadhyate
35	vikāraṃ prakṛtiṃ caiva puruṣaṃ ca sanātanam yo yathāvad vijānāti sa vitṛṣṇo vimucyate
36	prakāśaṃ bhagavān etad ṛṣir nārāyaṇo 'mṛtam bhūtānām anukampārthaṃ jagāda jagato hitam