Book 12 Chapter 206 | |
1 | gurur uvāca |
1 | rajasā sādhyate mohas tamasā ca nararṣabha
krodhalobhau bhayaṃ darpa eteṣāṃ sādhanāc chuciḥ |
2 | paramaṃ paramātmānaṃ devam akṣayam avyayam
viṣṇum avyaktasaṃsthānaṃ viśante devasattamam |
3 | tasya māyāvidagdhāṅgā jñānabhraṣṭā nirāśiṣaḥ
mānavā jñānasaṃmohāt tataḥ kāmaṃ prayānti vai |
4 | kāmāt krodham avāpyātha lobhamohau ca mānavāḥ
mānadarpād ahaṃkāram ahaṃkārāt tataḥ kriyāḥ |
5 | kriyābhiḥ snehasaṃbandhaḥ snehāc chokam anantaram
sukhaduḥkhasamārambhāj janmājanmakṛtakṣaṇāḥ |
6 | janmato garbhavāsaṃ tu śukraśoṇitasaṃbhavam
purīṣamūtravikledaśoṇitaprabhavāvilam |
7 | tṛṣṇābhibhūtas tair baddhas tān evābhipariplavan
saṃsāratantravāhinyas tatra budhyeta yoṣitaḥ |
8 | prakṛtyā kṣetrabhūtās tā narāḥ kṣetrajñalakṣaṇāḥ
tasmād etā viśeṣeṇa naro 'tīyur vipaścitaḥ |
9 | kṛtyā hy etā ghorarūpā mohayanty avicakṣaṇān
rajasy antarhitā mūrtir indriyāṇāṃ sanātanī |
10 | tasmāt tarṣātmakād rāgād bījāj jāyanti jantavaḥ
svadehajān asvasaṃjñān yadvad aṅgāt kṛmīṃs tyajet svasaṃjñān asvajāṃs tadvat sutasaṃjñān kṛmīṃs tyajet |
11 | śukrato rasataś caiva snehāj jāyanti jantavaḥ
svabhāvāt karmayogād vā tān upekṣeta buddhimān |
12 | rajas tamasi paryastaṃ sattvaṃ tamasi saṃsthitam
jñānādhiṣṭhānam ajñānaṃ buddhyahaṃkāralakṣaṇam |
13 | tad bījaṃ dehinām āhus tad bījaṃ jīvasaṃjñitam
karmaṇā kālayuktena saṃsāraparivartakam |
14 | ramaty ayaṃ yathā svapne manasā dehavān iva
karmagarbhair guṇair dehī garbhe tad upapadyate |
15 | karmaṇā bījabhūtena codyate yad yad indriyam
jāyate tad ahaṃkārād rāgayuktena cetasā |
16 | śabdarāgāc chrotram asya jāyate bhāvitātmanaḥ
rūparāgāt tathā cakṣur ghrāṇaṃ gandhacikīrṣayā |
17 | sparśanebhyas tathā vāyuḥ prāṇāpānavyapāśrayaḥ
vyānodānau samānaś ca pañcadhā dehayāpanā |
18 | saṃjātair jāyate gātraiḥ karmajair brahmaṇā vṛtaḥ
duḥkhādyantair duḥkhamadhyair naraḥ śārīramānasaiḥ |
19 | duḥkhaṃ vidyād upādānād abhimānāc ca vardhate
tyāgāt tebhyo nirodhaḥ syān nirodhajño vimucyate |
20 | indriyāṇāṃ rajasy eva prabhavapralayāv ubhau
parīkṣya saṃcared vidvān yathāvac chāstracakṣuṣā |
21 | jñānendriyāṇīndriyārthān nopasarpanty atarṣulam
jñātaiś ca kāraṇair dehī na dehaṃ punar arhati |