Book 12 Chapter 205 | |
1 | gurur uvāca |
1 | pravṛttilakṣaṇo dharmo yathāyam upapadyate
teṣāṃ vijñānaniṣṭhānām anyat tattvaṃ na rocate |
2 | durlabhā vedavidvāṃso vedokteṣu vyavasthitāḥ
prayojanam atas tv atra mārgam icchanti saṃstutam |
3 | sadbhir ācaritatvāt tu vṛttam etad agarhitam
iyaṃ sā buddhir anyeyaṃ yayā yāti parāṃ gatim |
4 | śarīravān upādatte mohāt sarvaparigrahān
kāmakrodhādibhir bhāvair yukto rājasatāmasaiḥ |
5 | nāśuddham ācaret tasmād abhīpsan dehayāpanam
karmaṇo vivaraṃ kurvan na lokān āpnuyāc chubhān |
6 | lohayuktaṃ yathā hema vipakvaṃ na virājate
tathāpakvakaṣāyākhyaṃ vijñānaṃ na prakāśate |
7 | yaś cādharmaṃ caren mohāt kāmalobhāv anu plavan
dharmyaṃ panthānam ākramya sānubandho vinaśyati |
8 | śandādīn viṣayāṃs tasmād asaṃrāgād anuplavet
krodhaharṣau viṣādaś ca jāyante hi parasparam |
9 | pañcabhūtātmake dehe sattvarājasatāmase
kam abhiṣṭuvate cāyaṃ kaṃ vā krośati kiṃ vadet |
10 | sparśarūparasādyeṣu saṅgaṃ gacchanti bāliśāḥ
nāvagacchanty avijñānād ātmajaṃ pārthivaṃ guṇam |
11 | mṛnmayaṃ śaraṇaṃ yadvan mṛdaiva parilipyate
pārthivo 'yaṃ tathā deho mṛdvikārair vilipyate |
12 | madhu tailaṃ payaḥ sarpir māṃsāni lavaṇaṃ guḍaḥ
dhānyāni phalamūlāni mṛdvikārāḥ sahāmbhasā |
13 | yadvat kāntāram ātiṣṭhan nautsukyaṃ samanuvrajet
śramād āhāram ādadyād asvādv api hi yāpanam |
14 | tadvat saṃsārakāntāram ātiṣṭhañ śramatatparaḥ
yātrārtham adyād āhāraṃ vyādhito bheṣajaṃ yathā |
15 | satyaśaucārjavatyāgair yaśasā vikrameṇa ca
kṣāntyā dhṛtyā ca buddhyā ca manasā tapasaiva ca |
16 | bhāvān sarvān yathāvṛttān saṃvaseta yathākramam
śāntim icchann adīnātmā saṃyacched indriyāṇi ca |
17 | sattvena rajasā caiva tamasā caiva mohitāḥ
cakravat parivartante hy ajñānāj jantavo bhṛśam |
18 | tasmāt samyak parīkṣeta doṣān ajñānasaṃbhavān
ajñānaprabhavaṃ nityam ahaṃkāraṃ parityajet |
19 | mahābhūtānīndriyāṇi guṇāḥ sattvaṃ rajas tamaḥ
trailokyaṃ seśvaraṃ sarvam ahaṃkāre pratiṣṭhitam |
20 | yatheha niyataṃ kālo darśayaty ārtavān guṇān
tadvad bhūteṣv ahaṃkāraṃ vidyād bhūtapravartakam |
21 | saṃmohakaṃ tamo vidyāt kṛṣṇam ajñānasaṃbhavam
prītiduḥkhanibaddhāṃś ca samastāṃs trīn atho guṇān sattvasya rajasaś caiva tamasaś ca nibodha tān |
22 | pramoho harṣajaḥ prītir asaṃdeho dhṛtiḥ smṛtiḥ
etān sattvaguṇān vidyād imān rājasatāmasān |
23 | kāmakrodhau pramādaś ca lobhamohau bhayaṃ klamaḥ
viṣādaśokāv aratir mānadarpāv anāryatā |
24 | doṣāṇām evamādīnāṃ parīkṣya gurulāghavam
vimṛśed ātmasaṃsthānām ekaikam anusaṃtatam |
25 | śiṣya uvāca |
25 | ke doṣā manasā tyaktāḥ ke buddhyā śithilīkṛtāḥ
ke punaḥ punar āyānti ke mohād aphalā iva |
26 | keṣāṃ balābalaṃ buddhyā hetubhir vimṛśed budhaḥ
etat sarvaṃ samācakṣva yathā vidyām ahaṃ prabho |
27 | gurur uvāca |
27 | doṣair mūlād avacchinnair viśuddhātmā vimucyate
vināśayati saṃbhūtam ayasmayamayo yathā tathākṛtātmā sahajair doṣair naśyati rājasaiḥ |
28 | rājasaṃ tāmasaṃ caiva śuddhātmākarmasaṃbhavam
tat sarvaṃ dehināṃ bījaṃ sarvam ātmavataḥ samam |
29 | tasmād ātmavatā varjyaṃ rajaś ca tama eva ca
rajastamobhyāṃ nirmuktaṃ sattvaṃ nirmalatām iyāt |
30 | atha vā mantravad brūyur māṃsādānāṃ yajuṣkṛtam
hetuḥ sa evānādāne śuddhadharmānupālane |
31 | rajasā dharmayuktāni kāryāṇy api samāpnuyāt
arthayuktāni cātyarthaṃ kāmān sarvāṃś ca sevate |
32 | tamasā lobhayuktāni krodhajāni ca sevate
hiṃsāvihārābhiratas tandrīnidrāsamanvitaḥ |
33 | sattvasthaḥ sāttvikān bhāvāñ śuddhān paśyati saṃśritaḥ
sa dehī vimalaḥ śrīmāñ śuddho vidyāsamanvitaḥ |