Book 12 Chapter 204 | |
1 | gurur uvāca |
1 | caturvidhāni bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca
avyaktaprabhavāny āhur avyaktanidhanāni ca avyaktanidhanaṃ vidyād avyaktātmātmakaṃ manaḥ |
2 | yathāśvatthakaṇīkāyām antarbhūto mahādrumaḥ
niṣpanno dṛśyate vyaktam avyaktāt saṃbhavas tathā |
3 | abhidravaty ayaskāntamayo niścetanāv ubhau
svabhāvahetujā bhāvā yadvad anyad apīdṛśam |
4 | tadvad avyaktajā bhāvāḥ kartuḥ kāraṇalakṣaṇāḥ
acetanāś cetayituḥ kāraṇād abhisaṃhitāḥ |
5 | na bhūḥ khaṃ dyaur na bhūtāni narṣayo na surāsurāḥ
nānyad āsīd ṛte jīvam āsedur na tu saṃhitam |
6 | sarvanītyā sarvagataṃ manohetu salakṣaṇam
ajñānakarma nirdiṣṭam etat kāraṇalakṣaṇam |
7 | tat kāraṇair hi saṃyuktaṃ kāryasaṃgrahakārakam
yenaitad vartate cakram anādinidhanaṃ mahat |
8 | avyaktanābhaṃ vyaktāraṃ vikāraparimaṇḍalam
kṣetrajñādhiṣṭhitaṃ cakraṃ snigdhākṣaṃ vartate dhruvam |
9 | snigdhatvāt tilavat sarvaṃ cakre 'smin pīḍyate jagat
tilapīḍair ivākramya bhogair ajñānasaṃbhavaiḥ |
10 | karma tat kurute tarṣād ahaṃkāraparigraham
kāryakāraṇasaṃyoge sa hetur upapāditaḥ |
11 | nātyeti kāraṇaṃ kāryaṃ na kāryaṃ kāraṇaṃ tathā
kāryāṇāṃ tūpakaraṇe kālo bhavati hetumān |
12 | hetuyuktāḥ prakṛtayo vikārāś ca parasparam
anyonyam abhivartante puruṣādhiṣṭhitāḥ sadā |
13 | sarajas tāmasair bhāvaiś cyuto hetubalānvitaḥ
kṣetrajñam evānuyāti pāṃsur vāterito yathā na ca taiḥ spṛśyate bhāvo na te tena mahātmanā |
14 | sarajasko 'rajaskaś ca sa vai vāyur yathā bhavet
tathaitad antaraṃ vidyāt kṣetrakṣetrajñayor budhaḥ abhyāsāt sa tathā yukto na gacchet prakṛtiṃ punaḥ |
15 | saṃdeham etam utpannam acchinad bhagavān ṛṣiḥ
tathā vārtāṃ samīkṣeta kṛtalakṣaṇasaṃmitām |
16 | bījāny agnyupadagdhāni na rohanti yathā punaḥ
jñānadagdhais tathā kleśair nātmā saṃbadhyate punaḥ |