Book 12 Chapter 196 | |
1 | manur uvāca |
1 | yad indriyais tūpakṛtān purastāt; prāptān guṇān saṃsmarate cirāya
teṣv indriyeṣūpahateṣu paścāt; sa buddhirūpaḥ paramaḥ svabhāvaḥ |
2 | yathendriyārthān yugapat samastān; nāvekṣate kṛtsnam atulyakālam
yathābalaṃ saṃcarate sa vidvāṃs; tasmāt sa ekaḥ paramaḥ śarīrī |
3 | rajas tamaḥ sattvam atho tṛtīyaṃ; gacchaty asau jñānaguṇān virūpān
tathendriyāṇy āviśate śarīrī; hutāśanaṃ vāyur ivendhanastham |
4 | na cakṣuṣā paśyati rūpam ātmano; na paśyati sparśam indriyendriyam
na śrotraliṅgaṃ śravaṇe nidarśanaṃ; tathāgataṃ paśyati tad vinaśyati |
5 | śrotrādīni na paśyanti svaṃ svam ātmānam ātmanā
sarvajñaḥ sarvadarśī ca kṣetrajñas tāni paśyati |
6 | yathā himavataḥ pārśvaṃ pṛṣṭhaṃ candramaso yathā
na dṛṣṭapūrvaṃ manujair na ca tan nāsti tāvatā |
7 | tadvad bhūteṣu bhūtātmā sūkṣmo jñānātmavān asau
adṛṣṭapūrvaś cakṣurbhyāṃ na cāsau nāsti tāvatā |
8 | paśyann api yathā lakṣma jagat some na vindati
evam asti na vety etan na ca tan na parāyaṇam |
9 | rūpavantam arūpatvād udayāstamaye budhāḥ
dhiyā samanupaśyanti tadgatāḥ savitur gatim |
10 | tathā buddhipradīpena dūrasthaṃ suvipaścitaḥ
pratyāsannaṃ ninīṣanti jñeyaṃ jñānābhisaṃhitam |
11 | na hi khalv anupāyena kaś cid artho 'bhisidhyati
sūtrajālair yathā matsyān badhnanti jalajīvinaḥ |
12 | mṛgair mṛgāṇāṃ grahaṇaṃ pakṣiṇāṃ pakṣibhir yathā
gajānāṃ ca gajair evaṃ jñeyaṃ jñānena gṛhyate |
13 | ahir eva hy aheḥ pādān paśyatīti nidarśanam
tadvan mūrtiṣu mūrtiṣṭhaṃ jñeyaṃ jñānena paśyati |
14 | notsahante yathā vettum indriyair indriyāṇy api
tathaiveha parā buddhiḥ paraṃ buddhyā na paśyati |
15 | yathā candro hy amāvāsyām aliṅgatvān na dṛśyate
na ca nāśo 'sya bhavati tathā viddhi śarīriṇam |
16 | kṣīṇakośo hy amāvāsyāṃ candramā na prakāśate
tadvan mūrtiviyuktaḥ sañ śarīrī nopalabhyate |
17 | yathā kośāntaraṃ prāpya candramā bhrājate punaḥ
tadval liṅgāntaraṃ prāpya śarīrī bhrājate punaḥ |
18 | janmavṛddhikṣayaś cāsya pratyakṣeṇopalabhyate
sā tu candramaso vyaktir na tu tasya śarīriṇaḥ |
19 | utpattivṛddhivyayato yathā sa iti gṛhyate
candra eva tv amāvāsyāṃ tathā bhavati mūrtimān |
20 | nābhisarpad vimuñcad vā śaśinaṃ dṛśyate tamaḥ
visṛjaṃś copasarpaṃś ca tadvat paśya śarīriṇam |
21 | yathā candrārkasaṃyuktaṃ tamas tad upalabhyate
tadvac charīrasaṃyuktaḥ śarīrīty upalabhyate |
22 | yathā candrārkanirmuktaḥ sa rāhur nopalabhyate
tadvac charīranirmuktaḥ śarīrī nopalabhyate |
23 | yathā candro hy amāvāsyāṃ nakṣatrair yujyate gataḥ
tadvac charīranirmuktaḥ phalair yujyati karmaṇaḥ |