Book 12 Chapter 188 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | hanta vakṣyāmi te pārtha dhyānayogaṃ caturvidham
yaṃ jñātvā śāśvatīṃ siddhiṃ gacchanti paramarṣayaḥ |
2 | yathā svanuṣṭhitaṃ dhyānaṃ tathā kurvanti yoginaḥ
maharṣayo jñānatṛptā nirvāṇagatamānasāḥ |
3 | nāvartante punaḥ pārtha muktāḥ saṃsāradoṣataḥ
janmadoṣaparikṣīṇāḥ svabhāve paryavasthitāḥ |
4 | nirdvaṃdvā nityasattvasthā vimuktā nityam āśritāḥ
asaṅgīny avivādīni manaḥśāntikarāṇi ca |
5 | tatra svādhyāyasaṃśliṣṭam ekāgraṃ dhārayen manaḥ
piṇḍīkṛtyendriyagrāmam āsīnaḥ kāṣṭhavan muniḥ |
6 | śabdaṃ na vindec chrotreṇa sparśaṃ tvacā na vedayet
rūpaṃ na cakṣuṣā vidyāj jihvayā na rasāṃs tathā |
7 | ghreyāṇy api ca sarvāṇi jahyād dhyānena yogavit
pañcavargapramāthīni necchec caitāni vīryavān |
8 | tato manasi saṃsajya pañcavargaṃ vicakṣaṇaḥ
samādadhyān mano bhrāntam indriyaiḥ saha pañcabhiḥ |
9 | visaṃcāri nirālambaṃ pañcadvāraṃ calācalam
pūrve dhyānapathe dhīraḥ samādadhyān mano 'ntaram |
10 | indriyāṇi manaś caiva yadā piṇḍīkaroty ayam
eṣa dhyānapathaḥ pūrvo mayā samanuvarṇitaḥ |
11 | tasya tat pūrvasaṃruddhaṃ manaḥṣaṣṭham anantaram
sphuriṣyati samudbhrāntaṃ vidyud ambudhare yathā |
12 | jalabindur yathā lolaḥ parṇasthaḥ sarvataś calaḥ
evam evāsya tac cittaṃ bhavati dhyānavartmani |
13 | samāhitaṃ kṣaṇaṃ kiṃ cid dhyānavartmani tiṣṭhati
punar vāyupathaṃ bhrāntaṃ mano bhavati vāyuvat |
14 | anirvedo gatakleśo gatatandrīr amatsaraḥ
samādadhyāt punaś ceto dhyānena dhyānayogavit |
15 | vicāraś ca vitarkaś ca vivekaś copajāyate
muneḥ samādadhānasya prathamaṃ dhyānam āditaḥ |
16 | manasā kliśyamānas tu samādhānaṃ ca kārayet
na nirvedaṃ munir gacchet kuryād evātmano hitam |
17 | pāṃsubhasmakarīṣāṇāṃ yathā vai rāśayaś citāḥ
sahasā vāriṇā siktā na yānti paribhāvanām |
18 | kiṃ cit snigdhaṃ yathā ca syāc chuṣkacūrṇam abhāvitam
kramaśas tu śanair gacchet sarvaṃ tat paribhāvanam |
19 | evam evendriyagrāmaṃ śanaiḥ saṃparibhāvayet
saṃharet kramaśaś caiva sa samyak praśamiṣyati |
20 | svayam eva manaś caiva pañcavargaś ca bhārata
pūrvaṃ dhyānapathaṃ prāpya nityayogena śāmyati |
21 | na tat puruṣakāreṇa na ca daivena kena cit
sukham eṣyati tat tasya yad evaṃ saṃyatātmanaḥ |
22 | sukhena tena saṃyukto raṃsyate dhyānakarmaṇi
gacchanti yogino hy evaṃ nirvāṇaṃ tan nirāmayam |