Book 12 Chapter 178 | |
1 | bharadvāja uvāca |
1 | pārthivaṃ dhātum āśritya śārīro 'gniḥ kathaṃ bhavet
avakāśaviśeṣeṇa kathaṃ vartayate 'nilaḥ |
2 | bhṛgur uvāca |
2 | vāyor gatim ahaṃ brahman kīrtayiṣyāmi te 'nagha
prāṇinām anilo dehān yathā ceṣṭayate balī |
3 | śrito mūrdhānam agnis tu śarīraṃ paripālayan
prāṇo mūrdhani cāgnau ca vartamāno viceṣṭate |
4 | sa jantuḥ sarvabhūtātmā puruṣaḥ sa sanātanaḥ
mano buddhir ahaṃkāro bhūtāni viṣayāś ca saḥ |
5 | evaṃ tv iha sa sarvatra prāṇena paripālyate
pṛṣṭhataś ca samānena svāṃ svāṃ gatim upāśritaḥ |
6 | vastimūlaṃ gudaṃ caiva pāvakaṃ ca samāśritaḥ
vahan mūtraṃ purīṣaṃ cāpy apānaḥ parivartate |
7 | prayatne karmaṇi bale ya ekas triṣu vartate
udāna iti taṃ prāhur adhyātmaviduṣo janāḥ |
8 | saṃdhiṣv api ca sarveṣu saṃniviṣṭas tathānilaḥ
śarīreṣu manuṣyāṇāṃ vyāna ity upadiśyate |
9 | dhātuṣv agnis tu vitataḥ samānena samīritaḥ
rasān dhātūṃś ca doṣāṃś ca vartayann avatiṣṭhati |
10 | apānaprāṇayor madhye prāṇāpānasamāhitaḥ
samanvitaḥ svadhiṣṭhānaḥ samyak pacati pāvakaḥ |
11 | āsyaṃ hi pāyusaṃyuktam ante syād gudasaṃjñitam
srotas tasmāt prajāyante sarvasrotāṃsi dehinām |
12 | prāṇānāṃ saṃnipātāc ca saṃnipātaḥ prajāyate
ūṣmā cāgnir iti jñeyo yo 'nnaṃ pacati dehinām |
13 | agnivegavahaḥ prāṇo gudānte pratihanyate
sa ūrdhvam āgamya punaḥ samutkṣipati pāvakam |
14 | pakvāśayas tv adho nābher ūrdhvam āmāśayaḥ sthitaḥ
nābhimadhye śarīrasya sarve prāṇāḥ samāhitāḥ |
15 | prasṛtā hṛdayāt sarve tiryag ūrdhvam adhas tathā
vahanty annarasān nāḍyo daśa prāṇapracoditāḥ |
16 | eṣa mārgo 'tha yogānāṃ yena gacchanti tat padam
jitaklamāsanā dhīrā mūrdhany ātmānam ādadhuḥ |
17 | evaṃ sarveṣu vihitaḥ prāṇāpāneṣu dehinām
tasmin sthito nityam agniḥ sthālyām iva samāhitaḥ |