Book 12 Chapter 175 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | kutaḥ sṛṣṭam idaṃ viśvaṃ jagat sthāvarajaṅgamam
pralaye ca kam abhyeti tan me brūhi pitāmaha |
2 | sasāgaraḥ sagaganaḥ saśailaḥ sabalāhakaḥ
sabhūmiḥ sāgnipavano loko 'yaṃ kena nirmitaḥ |
3 | kathaṃ sṛṣṭāni bhūtāni kathaṃ varṇavibhaktayaḥ
śaucāśaucaṃ kathaṃ teṣāṃ dharmādharmāv atho katham |
4 | kīdṛśo jīvatāṃ jīvaḥ kva vā gacchanti ye mṛtāḥ
asmāl lokād amuṃ lokaṃ sarvaṃ śaṃsatu no bhavān |
5 | bhīṣma uvāca |
5 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
bhṛguṇābhihitaṃ śreṣṭhaṃ bharadvājāya pṛcchate |
6 | kailāsaśikhare dṛṣṭvā dīpyamānam ivaujasā
bhṛguṃ maharṣim āsīnaṃ bharadvājo 'nvapṛcchata |
7 | sasāgaraḥ sagaganaḥ saśailaḥ sabalāhakaḥ
sabhūmiḥ sāgnipavano loko 'yaṃ kena nirmitaḥ |
8 | kathaṃ sṛṣṭāni bhūtāni kathaṃ varṇavibhaktayaḥ
śaucāśaucaṃ kathaṃ teṣāṃ dharmādharmāv atho katham |
9 | kīdṛśo jīvatāṃ jīvaḥ kva vā gacchanti ye mṛtāḥ
paralokam imaṃ cāpi sarvaṃ śaṃsatu no bhavān |
10 | evaṃ sa bhagavān pṛṣṭo bharadvājena saṃśayam
maharṣir brahmasaṃkāśaḥ sarvaṃ tasmai tato 'bravīt |
11 | mānaso nāma vikhyātaḥ śrutapūrvo maharṣibhiḥ
anādinidhano devas tathābhedyo 'jarāmaraḥ |
12 | avyakta iti vikhyātaḥ śāśvato 'thākṣaro 'vyayaḥ
yataḥ sṛṣṭāni bhūtāni jāyante ca mriyanti ca |
13 | so 'sṛjat prathamaṃ devo mahāntaṃ nāma nāmataḥ
ākāśam iti vikhyātaṃ sarvabhūtadharaḥ prabhuḥ |
14 | ākāśād abhavad vāri salilād agnimārutau
agnimārutasaṃyogāt tataḥ samabhavan mahī |
15 | tatas tejomayaṃ divyaṃ padmaṃ sṛṣṭaṃ svayaṃbhuvā
tasmāt padmāt samabhavad brahmā vedamayo nidhiḥ |
16 | ahaṃkāra iti khyātaḥ sarvabhūtātmabhūtakṛt
brahmā vai sumahātejā ya ete pañca dhātavaḥ |
17 | śailās tasyāsthisaṃjñās tu medo māṃsaṃ ca medinī
samudrās tasya rudhiram ākāśam udaraṃ tathā |
18 | pavanaś caiva niḥśvāsas tejo 'gnir nimnagāḥ sirāḥ
agnīṣomau tu candrārkau nayane tasya viśrute |
19 | nabhaś cordhvaṃ śiras tasya kṣitiḥ pādau diśo bhujau
durvijñeyo hy anantatvāt siddhair api na saṃśayaḥ |
20 | sa eva bhagavān viṣṇur ananta iti viśrutaḥ
sarvabhūtātmabhūtastho durvijñeyo 'kṛtātmabhiḥ |
21 | ahaṃkārasya yaḥ sraṣṭā sarvabhūtabhavāya vai
yataḥ samabhavad viśvaṃ pṛṣṭo 'haṃ yad iha tvayā |
22 | bharadvāja uvāca |
22 | gaganasya diśāṃ caiva bhūtalasyānilasya ca
kāny atra parimāṇāni saṃśayaṃ chindhi me 'rthataḥ |
23 | bhṛgur uvāca |
23 | anantam etad ākāśaṃ siddhacāraṇasevitam
ramyaṃ nānāśrayākīrṇaṃ yasyānto nādhigamyate |
24 | ūrdhvaṃ gater adhastāt tu candrādityau na dṛśyataḥ
tatra devāḥ svayaṃ dīptā bhāsvarāś cāgnivarcasaḥ |
25 | te cāpy antaṃ na paśyanti nabhasaḥ prathitaujasaḥ
durgamatvād anantatvād iti me viddhi mānada |
26 | upariṣṭopariṣṭāt tu prajvaladbhiḥ svayaṃprabhaiḥ
niruddham etad ākāśam aprameyaṃ surair api |
27 | pṛthivyante samudrās tu samudrānte tamaḥ smṛtam
tamaso 'nte jalaṃ prāhur jalasyānte 'gnir eva ca |
28 | rasātalānte salilaṃ jalānte pannagādhipaḥ
tadante punar ākāśam ākāśānte punar jalam |
29 | evam antaṃ bhagavataḥ pramāṇaṃ salilasya ca
agnimārutatoyebhyo durjñeyaṃ daivatair api |
30 | agnimārutatoyānāṃ varṇāḥ kṣititalasya ca
ākāśasadṛśā hy ete bhidyante tattvadarśanāt |
31 | paṭhanti caiva munayaḥ śāstreṣu vividheṣu ca
trailokye sāgare caiva pramāṇaṃ vihitaṃ yathā adṛśyāya tv agamyāya kaḥ pramāṇam udāharet |
32 | siddhānāṃ devatānāṃ ca yadā parimitā gatiḥ
tadā gauṇam anantasya nāmānanteti viśrutam nāmadheyānurūpasya mānasasya mahātmanaḥ |
33 | yadā tu divyaṃ tadrūpaṃ hrasate vardhate punaḥ
ko 'nyas tad vedituṃ śakto yo 'pi syāt tadvidho 'paraḥ |
34 | tataḥ puṣkarataḥ sṛṣṭaḥ sarvajño mūrtimān prabhuḥ
brahmā dharmamayaḥ pūrvaḥ prajāpatir anuttamaḥ |
35 | bharadvāja uvāca |
35 | puṣkarād yadi saṃbhūto jyeṣṭhaṃ bhavati puṣkaram
brahmāṇaṃ pūrvajaṃ cāha bhavān saṃdeha eva me |
36 | bhṛgur uvāca |
36 | mānasasyeha yā mūrtir brahmatvaṃ samupāgatā
tasyāsanavidhānārthaṃ pṛthivī padmam ucyate |
37 | karṇikā tasya padmasya merur gaganam ucchritaḥ
tasya madhye sthito lokān sṛjate jagataḥ prabhuḥ |