Book 12 Chapter 172 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | kena vṛttena vṛttajña vītaśokaś caren mahīm
kiṃ ca kurvan naro loke prāpnoti paramāṃ gatim |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
prahrādasya ca saṃvādaṃ muner ājagarasya ca |
3 | carantaṃ brāhmaṇaṃ kaṃ cit kalyacittam anāmayam
papraccha rājan prahrādo buddhimān prājñasaṃmataḥ |
4 | svasthaḥ śakto mṛdur dānto nirvivitso 'nasūyakaḥ
suvāg bahumato loke prājñaś carasi bālavat |
5 | naiva prārthayase lābhaṃ nālābheṣv anuśocasi
nityatṛpta iva brahman na kiṃ cid avamanyase |
6 | srotasā hriyamāṇāsu prajāsv avimanā iva
dharmakāmārthakāryeṣu kūṭastha iva lakṣyase |
7 | nānutiṣṭhasi dharmārthau na kāme cāpi vartase
indriyārthān anādṛtya muktaś carasi sākṣivat |
8 | kā nu prajñā śrutaṃ vā kiṃ vṛttir vā kā nu te mune
kṣipram ācakṣva me brahmañ śreyo yad iha manyase |
9 | anuyuktaḥ sa medhāvī lokadharmavidhānavit
uvāca ślakṣṇayā vācā prahrādam anapārthayā |
10 | paśyan prahrāda bhūtānām utpattim animittataḥ
hrāsaṃ vṛddhiṃ vināśaṃ ca na prahṛṣye na ca vyathe |
11 | svabhāvād eva saṃdṛśya vartamānāḥ pravṛttayaḥ
svabhāvaniratāḥ sarvāḥ paritapye na kena cit |
12 | paśyan prahrāda saṃyogān viprayogaparāyaṇān
saṃcayāṃś ca vināśāntān na kva cid vidadhe manaḥ |
13 | antavanti ca bhūtāni guṇayuktāni paśyataḥ
utpattinidhanajñasya kiṃ kāryam avaśiṣyate |
14 | jalajānām api hy antaṃ paryāyeṇopalakṣaye
mahatām api kāyānāṃ sūkṣmāṇāṃ ca mahodadhau |
15 | jaṅgamasthāvarāṇāṃ ca bhūtānām asurādhipa
pārthivānām api vyaktaṃ mṛtyuṃ paśyāmi sarvaśaḥ |
16 | antarikṣacarāṇāṃ ca dānavottama pakṣiṇām
uttiṣṭhati yathākālaṃ mṛtyur balavatām api |
17 | divi saṃcaramāṇāni hrasvāni ca mahānti ca
jyotīṃṣi ca yathākālaṃ patamānāni lakṣaye |
18 | iti bhūtāni saṃpaśyann anuṣaktāni mṛtyunā
sarvasāmānyato vidvān kṛtakṛtyaḥ sukhaṃ svape |
19 | sumahāntam api grāsaṃ grase labdhaṃ yadṛcchayā
śaye punar abhuñjāno divasāni bahūny api |
20 | āsravaty api mām annaṃ punar bahuguṇaṃ bahu
punar alpaguṇaṃ stokaṃ punar naivopapadyate |
21 | kaṇān kadā cit khādāmi piṇyākam api ca grase
bhakṣaye śālimāṃsāni bhakṣāṃś coccāvacān punaḥ |
22 | śaye kadā cit paryaṅke bhūmāv api punaḥ śaye
prāsāde 'pi ca me śayyā kadā cid upapadyate |
23 | dhārayāmi ca cīrāṇi śāṇīṃ kṣaumājināni ca
mahārhāṇi ca vāsāṃsi dhārayāmy aham ekadā |
24 | na saṃnipatitaṃ dharmyam upabhogaṃ yadṛcchayā
pratyācakṣe na cāpy enam anurudhye sudurlabham |
25 | acalam anidhanaṃ śivaṃ viśokaṃ; śucim atulaṃ viduṣāṃ mate niviṣṭam
anabhimatam asevitaṃ ca mūḍhair; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi |
26 | acalitamatir acyutaḥ svadharmāt; parimitasaṃsaraṇaḥ parāvarajñaḥ
vigatabhayakaṣāyalobhamoho; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi |
27 | aniyataphalabhakṣyabhojyapeyaṃ; vidhipariṇāmavibhaktadeśakālam
hṛdayasukham asevitaṃ kadaryair; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi |
28 | idam idam iti tṛṣṇayābhibhūtaṃ; janam anavāptadhanaṃ viṣīdamānam
nipuṇam anuniśāmya tattvabuddhyā; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi |
29 | bahuvidham anudṛśya cārthahetoḥ; kṛpaṇam ihāryam anāryam āśrayantam
upaśamarucir ātmavān praśānto; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi |
30 | sukham asukham anartham arthalābhaṃ; ratim aratiṃ maraṇaṃ ca jīvitaṃ ca
vidhiniyatam avekṣya tattvato 'haṃ; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi |
31 | apagatabhayarāgamohadarpo; dhṛtimatibuddhisamanvitaḥ praśāntaḥ
upagataphalabhogino niśāmya; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi |
32 | aniyataśayanāsanaḥ prakṛtyā; damaniyamavratasatyaśaucayuktaḥ
apagataphalasaṃcayaḥ prahṛṣṭo; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi |
33 | abhigatam asukhārtham īhanārthair; upagatabuddhir avekṣya cātmasaṃsthaḥ
tṛṣitam aniyataṃ mano niyantuṃ; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi |
34 | na hṛdayam anurudhyate mano vā; priyasukhadurlabhatām anityatāṃ ca
tad ubhayam upalakṣayann ivāhaṃ; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi |
35 | bahu kathitam idaṃ hi buddhimadbhiḥ; kavibhir abhiprathayadbhir ātmakīrtim
idam idam iti tatra tatra tat tat; svaparamatair gahanaṃ pratarkayadbhiḥ |
36 | tad aham anuniśāmya viprayātaṃ; pṛthag abhipannam ihābudhair manuṣyaiḥ
anavasitam anantadoṣapāraṃ; nṛṣu viharāmi vinītaroṣatṛṣṇaḥ |
37 | bhīṣma uvāca |
37 | ajagaracaritaṃ vrataṃ mahātmā; ya iha naro 'nucared vinītarāgaḥ
apagatabhayamanyulobhamohaḥ; sa khalu sukhī vihared imaṃ vihāram |