Book 12 Chapter 170 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | dhanino vādhanā ye ca vartayanti svatantriṇaḥ
sukhaduḥkhāgamas teṣāṃ kaḥ kathaṃ vā pitāmaha |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
śamyākena vimuktena gītaṃ śāntigatena ha |
3 | abravīn māṃ purā kaś cid brāhmaṇas tyāgam āsthitaḥ
kliśyamānaḥ kudāreṇa kucailena bubhukṣayā |
4 | utpannam iha loke vai janmaprabhṛti mānavam
vividhāny upavartante duḥkhāni ca sukhāni ca |
5 | tayor ekatare mārge yady enam abhisaṃnayet
na sukhaṃ prāpya saṃhṛṣyen na duḥkhaṃ prāpya saṃjvaret |
6 | na vai carasi yac chreya ātmano vā yad īhase
akāmātmāpi hi sadā dhuram udyamya caiva hi |
7 | akiṃcanaḥ paripatan sukham āsvādayiṣyasi
akiṃcanaḥ sukhaṃ śete samuttiṣṭhati caiva hi |
8 | ākiṃcanyaṃ sukhaṃ loke pathyaṃ śivam anāmayam
anamitram atho hy etad durlabhaṃ sulabhaṃ satām |
9 | akiṃcanasya śuddhasya upapannasya sarvaśaḥ
avekṣamāṇas trīṃl lokān na tulyam upalakṣaye |
10 | ākiṃcanyaṃ ca rājyaṃ ca tulayā samatolayam
atyaricyata dāridryaṃ rājyād api guṇādhikam |
11 | ākiṃcanye ca rājye ca viśeṣaḥ sumahān ayam
nityodvigno hi dhanavān mṛtyor āsyagato yathā |
12 | naivāsyāgnir na cādityo na mṛtyur na ca dasyavaḥ
prabhavanti dhanajyāninirmuktasya nirāśiṣaḥ |
13 | taṃ vai sadā kāmacaram anupastīrṇaśāyinam
bāhūpadhānaṃ śāmyantaṃ praśaṃsanti divaukasaḥ |
14 | dhanavān krodhalobhābhyām āviṣṭo naṣṭacetanaḥ
tiryagīkṣaḥ śuṣkamukhaḥ pāpako bhrukuṭīmukhaḥ |
15 | nirdaśaṃś cādharoṣṭhaṃ ca kruddho dāruṇabhāṣitā
kas tam icchet paridraṣṭuṃ dātum icchati cen mahīm |
16 | śriyā hy abhīkṣṇaṃ saṃvāso mohayaty avicakṣaṇam
sā tasya cittaṃ harati śāradābhram ivānilaḥ |
17 | athainaṃ rūpamānaś ca dhanamānaś ca vindati
abhijāto 'smi siddho 'smi nāsmi kevalamānuṣaḥ ity ebhiḥ kāraṇais tasya tribhiś cittaṃ prasicyate |
18 | sa prasiktamanā bhogān visṛjya pitṛsaṃcitān
parikṣīṇaḥ parasvānām ādānaṃ sādhu manyate |
19 | tam atikrāntamaryādam ādadānaṃ tatas tataḥ
pratiṣedhanti rājāno lubdhā mṛgam iveṣubhiḥ |
20 | evam etāni duḥkhāni tāni tānīha mānavam
vividhāny upavartante gātrasaṃsparśajāni ca |
21 | teṣāṃ paramaduḥkhānāṃ buddhyā bhaiṣajyam ācaret
lokadharmaṃ samājñāya dhruvāṇām adhruvaiḥ saha |
22 | nātyaktvā sukham āpnoti nātyaktvā vindate param
nātyaktvā cābhayaḥ śete tyaktvā sarvaṃ sukhī bhava |
23 | ity etad dhāstinapure brāhmaṇenopavarṇitam
śamyākena purā mahyaṃ tasmāt tyāgaḥ paro mataḥ |