Book 12 Chapter 154 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | svādhyāyakṛtayatnasya brāhmaṇasya pitāmaha
dharmakāmasya dharmātman kiṃ nu śreya ihocyate |
2 | bahudhādarśane loke śreyo yad iha manyase
asmiṃl loke pare caiva tan me brūhi pitāmaha |
3 | mahān ayaṃ dharmapatho bahuśākhaś ca bhārata
kiṃ svid eveha dharmāṇām anuṣṭheyatamaṃ matam |
4 | dharmasya mahato rājan bahuśākhasya tattvataḥ
yan mūlaṃ paramaṃ tāta tat sarvaṃ brūhy atandritaḥ |
5 | bhīṣma uvāca |
5 | hanta te kathayiṣyāmi yena śreyaḥ prapatsyase
pītvāmṛtam iva prājño jñānatṛpto bhaviṣyasi |
6 | dharmasya vidhayo naike te te proktā maharṣibhiḥ
svaṃ svaṃ vijñānam āśritya damas teṣāṃ parāyaṇam |
7 | damaṃ niḥśreyasaṃ prāhur vṛddhā niścayadarśinaḥ
brāhmaṇasya viśeṣeṇa damo dharmaḥ sanātanaḥ |
8 | nādāntasya kriyāsiddhir yathāvad upalabhyate
damo dānaṃ tathā yajñān adhītaṃ cātivartate |
9 | damas tejo vardhayati pavitraṃ ca damaḥ param
vipāpmā tejasā yuktaḥ puruṣo vindate mahat |
10 | damena sadṛśaṃ dharmaṃ nānyaṃ lokeṣu śuśruma
damo hi paramo loke praśastaḥ sarvadharmiṇām |
11 | pretya cāpi manuṣyendra paramaṃ vindate sukham
damena hi samāyukto mahāntaṃ dharmam aśnute |
12 | sukhaṃ dāntaḥ prasvapiti sukhaṃ ca pratibudhyate
sukhaṃ paryeti lokāṃś ca manaś cāsya prasīdati |
13 | adāntaḥ puruṣaḥ kleśam abhīkṣṇaṃ pratipadyate
anarthāṃś ca bahūn anyān prasṛjaty ātmadoṣajān |
14 | āśrameṣu caturṣv āhur damam evottamaṃ vratam
tasya liṅgāni vakṣyāmi yeṣāṃ samudayo damaḥ |
15 | kṣamā dhṛtir ahiṃsā ca samatā satyam ārjavam
indriyāvajayo dākṣyaṃ mārdavaṃ hrīr acāpalam |
16 | akārpaṇyam asaṃrambhaḥ saṃtoṣaḥ priyavāditā
avivitsānasūyā cāpy eṣāṃ samudayo damaḥ |
17 | gurupūjā ca kauravya dayā bhūteṣv apaiśunam
janavādo 'mṛṣāvādaḥ stutinindāvivarjanam |
18 | kāmaḥ krodhaś ca lobhaś ca darpaḥ stambho vikatthanam
moha īrṣyāvamānaś cety etad dānto na sevate |
19 | anindito hy akāmātmāthālpeccho 'thānasūyakaḥ
samudrakalpaḥ sa naro na kadā cana pūryate |
20 | ahaṃ tvayi mama tvaṃ ca mayi te teṣu cāpy aham
pūrvasaṃbandhisaṃyogān naitad dānto niṣevate |
21 | sarvā grāmyās tathāraṇyā yāś ca loke pravṛttayaḥ
nindāṃ caiva praśaṃsāṃ ca yo nāśrayati mucyate |
22 | maitro 'tha śīlasaṃpannaḥ susahāyaparaś ca yaḥ
muktaś ca vividhaiḥ saṅgais tasya pretya mahat phalam |
23 | suvṛttaḥ śīlasaṃpannaḥ prasannātmātmavid budhaḥ
prāpyeha loke satkāraṃ sugatiṃ pratipadyate |
24 | karma yac chubham eveha sadbhir ācaritaṃ ca yat
tad eva jñānayuktasya muner dharmo na hīyate |
25 | niṣkramya vanam āsthāya jñānayukto jitendriyaḥ
kālākāṅkṣī carann evaṃ brahmabhūyāya kalpate |
26 | abhayaṃ yasya bhūtebhyo bhūtānām abhayaṃ yataḥ
tasya dehād vimuktasya bhayaṃ nāsti kutaś cana |
27 | avācinoti karmāṇi na ca saṃpracinoti ha
samaḥ sarveṣu bhūteṣu maitrāyaṇagatiś caret |
28 | śakunīnām ivākāśe jale vāricarasya vā
yathā gatir na dṛśyeta tathā tasya na saṃśayaḥ |
29 | gṛhān utsṛjya yo rājan mokṣam evābhipadyate
lokās tejomayās tasya kalpante śāśvatīḥ samāḥ |
30 | saṃnyasya sarvakarmāṇi saṃnyasya vidhivat tapaḥ
saṃnyasya vividhā vidyāḥ sarvaṃ saṃnyasya caiva ha |
31 | kāmeṣu cāpy anāvṛttaḥ prasannātmātmavic chuciḥ
prāpyeha loke satkāraṃ svargaṃ samabhipadyate |
32 | yac ca paitāmahaṃ sthānaṃ brahmarāśisamudbhavam
guhāyāṃ pihitaṃ nityaṃ tad damenābhipadyate |
33 | jñānārāmasya buddhasya sarvabhūtāvirodhinaḥ
nāvṛttibhayam astīha paraloke bhayaṃ kutaḥ |
34 | eka eva dame doṣo dvitīyo nopapadyate
yad enaṃ kṣamayā yuktam aśaktaṃ manyate janaḥ |
35 | etasya tu mahāprājña doṣasya sumahān guṇaḥ
kṣamāyāṃ vipulā lokāḥ sulabhā hi sahiṣṇunā |
36 | dāntasya kim araṇyena tathādāntasya bhārata
yatraiva hi vased dāntas tad araṇyaṃ sa āśramaḥ |
37 | vaiśaṃpāyana uvāca |
37 | etad bhīṣmasya vacanaṃ śrutvā rājā yudhiṣṭhiraḥ
amṛteneva saṃtṛptaḥ prahṛṣṭaḥ samapadyata |
38 | punaś ca paripapraccha bhīṣmaṃ dharmabhṛtāṃ varam
tapaḥ prati sa covāca tasmai sarvaṃ kurūdvaha |