 | Book 12 Chapter 151
|
| 1 | bhīṣma uvāca
|
| 1 | evam uktvā tu rājendra śalmaliṃ brahmavittamaḥ
nāradaḥ pavane sarvaṃ śalmaler vākyam abravīt
|
| 2 | himavatpṛṣṭhajaḥ kaś cic chalmaliḥ parivāravān
bṛhanmūlo bṛhacchākhaḥ sa tvāṃ vāyo 'vamanyate
|
| 3 | bahūny ākṣepayuktāni tvām āha vacanāni saḥ
na yuktāni mayā vāyo tāni vaktuṃ tvayi prabho
|
| 4 | jānāmi tvām ahaṃ vāyo sarvaprāṇabhṛtāṃ varam
variṣṭhaṃ ca gariṣṭhaṃ ca krodhe vaivasvataṃ yathā
|
| 5 | evaṃ tu vacanaṃ śrutvā nāradasya samīraṇaḥ
śalmaliṃ tam upāgamya kruddho vacanam abravīt
|
| 6 | śalmale nārade yat tat tvayoktaṃ madvigarhaṇam
ahaṃ vāyuḥ prabhāvaṃ te darśayāmy ātmano balam
|
| 7 | nāhaṃ tvā nābhijānāmi viditaś cāsi me druma
pitāmahaḥ prajāsarge tvayi viśrāntavān prabhuḥ
|
| 8 | tasya viśramaṇād eva prasādo yaḥ kṛtas tava
rakṣyase tena durbuddhe nātmavīryād drumādhama
|
| 9 | yan mā tvam avajānīṣe yathānyaṃ prākṛtaṃ tathā
darśayāmy eṣa ātmānaṃ yathā mām avabhotsyase
|
| 10 | evam uktas tataḥ prāha śalmaliḥ prahasann iva
pavana tvaṃ vane kruddho darśayātmānam ātmanā
|
| 11 | mayi vai tyajyatāṃ krodhaḥ kiṃ me kruddhaḥ kariṣyasi
na te bibhemi pavana yady api tvaṃ svayaṃprabhuḥ
|
| 12 | ity evam uktaḥ pavanaḥ śva ity evābravīd vacaḥ
darśayiṣyāmi te tejas tato rātrir upāgamat
|
| 13 | atha niścitya manasā śalmalir vātakāritam
paśyamānas tadātmānam asamaṃ mātariśvanaḥ
|
| 14 | nārade yan mayā proktaṃ pavanaṃ prati tan mṛṣā
asamartho hy ahaṃ vāyor balena balavān hi saḥ
|
| 15 | māruto balavān nityaṃ yathainaṃ nārado 'bravīt
ahaṃ hi durbalo 'nyebhyo vṛkṣebhyo nātra saṃśayaḥ
|
| 16 | kiṃ tu buddhyā samo nāsti mama kaś cid vanaspatiḥ
tad ahaṃ buddhim āsthāya bhayaṃ mokṣye samīraṇāt
|
| 17 | yadi tāṃ buddhim āsthāya careyuḥ parṇino vane
ariṣṭāḥ syuḥ sadā kruddhāt pavanān nātra saṃśayaḥ
|
| 18 | te 'tra bālā na jānanti yathā nainān samīraṇaḥ
samīrayeta saṃkruddho yathā jānāmy ahaṃ tathā
|
| 19 | tato niścitya manasā śalmaliḥ kṣubhitas tadā
śākhāḥ skandhān praśākhāś ca svayam eva vyaśātayat
|
| 20 | sa parityajya śākhāś ca patrāṇi kusumāni ca
prabhāte vāyum āyāntaṃ pratyaikṣata vanaspatiḥ
|
| 21 | tataḥ kruddhaḥ śvasan vāyuḥ pātayan vai mahādrumān
ājagāmātha taṃ deśaṃ sthito yatra sa śalmaliḥ
|
| 22 | taṃ hīnaparṇaṃ patitāgraśākhaṃ; viśīrṇapuṣpaṃ prasamīkṣya vāyuḥ
uvāca vākyaṃ smayamāna enaṃ; mudā yutaṃ śalmaliṃ rugṇaśākham
|
| 23 | aham apy evam eva tvāṃ kurvāṇaḥ śalmale ruṣā
ātmanā yat kṛtaṃ kṛtsnaṃ śākhānām apakarṣaṇam
|
| 24 | hīnapuṣpāgraśākhas tvaṃ śīrṇāṅkurapalāśavān
ātmadurmantriteneha madvīryavaśago 'bhavaḥ
|
| 25 | etac chrutvā vaco vāyoḥ śalmalir vrīḍitas tadā
atapyata vacaḥ smṛtvā nārado yat tadābravīt
|
| 26 | evaṃ yo rājaśārdūla durbalaḥ san balīyasā
vairam āsajjate bālas tapyate śalmalir yathā
|
| 27 | tasmād vairaṃ na kurvīta durbalo balavattaraiḥ
śoced dhi vairaṃ kurvāṇo yathā vai śalmalis tathā
|
| 28 | na hi vairaṃ mahātmāno vivṛṇvanty apakāriṣu
śanaiḥ śanair mahārāja darśayanti sma te balam
|
| 29 | vairaṃ na kurvīta naro durbuddhir buddhijīvinā
buddhir buddhimato yāti tūleṣv iva hutāśanaḥ
|
| 30 | na hi buddhyā samaṃ kiṃ cid vidyate puruṣe nṛpa
tathā balena rājendra na samo 'stīti cintayet
|
| 31 | tasmāt kṣameta bālāya jaḍāya badhirāya ca
balādhikāya rājendra tad dṛṣṭaṃ tvayi śatruhan
|
| 32 | akṣauhiṇyo daśaikā ca sapta caiva mahādyute
balena na samā rājann arjunasya mahātmanaḥ
|
| 33 | hatās tāś caiva bhagnāś ca pāṇḍavena yaśasvinā
caratā balam āsthāya pākaśāsaninā mṛdhe
|
| 34 | uktās te rājadharmāś ca āpaddharmāś ca bhārata
vistareṇa mahārāja kiṃ bhūyaḥ prabravīmi te
|