Book 12 Chapter 140 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | yad idaṃ ghoram uddiṣṭam aśraddheyam ivānṛtam
asti svid dasyumaryādā yām ahaṃ parivarjaye |
2 | saṃmuhyāmi viṣīdāmi dharmo me śithilīkṛtaḥ
udyamaṃ nādhigacchāmi kutaś cit paricintayan |
3 | bhīṣma uvāca |
3 | naitac chuddhāgamād eva tava dharmānuśāsanam
prajñāsamavatāro 'yaṃ kavibhiḥ saṃbhṛtaṃ madhu |
4 | bahvyaḥ pratividhātavyāḥ prajñā rājñā tatas tataḥ
naikaśākhena dharmeṇa yātraiṣā saṃpravartate |
5 | buddhisaṃjananaṃ rājñāṃ dharmam ācaratāṃ sadā
jayo bhavati kauravya tadā tad viddhi me vacaḥ |
6 | buddhiśreṣṭhā hi rājāno jayanti vijayaiṣiṇaḥ
dharmaḥ pratividhātavyo buddhyā rājñā tatas tataḥ |
7 | naikaśākhena dharmeṇa rājñāṃ dharmo vidhīyate
durbalasya kutaḥ prajñā purastād anudāhṛtā |
8 | advaidhajñaḥ pathi dvaidhe saṃśayaṃ prāptum arhati
buddhidvaidhaṃ veditavyaṃ purastād eva bhārata |
9 | pārśvataḥkaraṇaṃ prajñā viṣūcī tv āpagā iva
janas tūccāritaṃ dharmaṃ vijānāty anyathānyathā |
10 | samyag vijñāninaḥ ke cin mithyāvijñānino 'pare
tad vai yathātathaṃ buddhvā jñānam ādadate satām |
11 | parimuṣṇanti śāstrāṇi dharmasya paripanthinaḥ
vaiṣamyam arthavidyānāṃ nairarthyāt khyāpayanti te |
12 | ājijīviṣavo vidyāṃ yaśaskāmāḥ samantataḥ
te sarve narapāpiṣṭhā dharmasya paripanthinaḥ |
13 | apakvamatayo mandā na jānanti yathātatham
sadā hy aśāstrakuśalāḥ sarvatrāpariniṣṭhitāḥ |
14 | parimuṣṇanti śāstrāṇi śāstradoṣānudarśinaḥ
vijñānam atha vidyānāṃ na samyag iti vartate |
15 | nindayā paravidyānāṃ svāṃ vidyāṃ khyāpayanti ye
vāgastrā vākchurīmattvā dugdhavidyāphalā iva tān vidyāvaṇijo viddhi rākṣasān iva bhārata |
16 | vyājena kṛtsno vidito dharmas te parihāsyate
na dharmavacanaṃ vācā na buddhyā ceti naḥ śrutam |
17 | iti bārhaspataṃ jñānaṃ provāca maghavā svayam
na tv eva vacanaṃ kiṃ cid animittād ihocyate |
18 | svavinītena śāstreṇa vyavasyanti tathāpare
lokayātrām ihaike tu dharmam āhur manīṣiṇaḥ |
19 | samuddiṣṭaṃ satāṃ dharmaṃ svayam ūhen na paṇḍitaḥ
amarṣāc chāstrasaṃmohād avijñānāc ca bhārata |
20 | śāstraṃ prājñasya vadataḥ samūhe yāty adarśanam
āgatāgamayā buddhyā vacanena praśasyate |
21 | ajñānāj jñānahetutvād vacanaṃ sādhu manyate
anapāhatam evedaṃ nedaṃ śāstram apārthakam |
22 | daiteyān uśanāḥ prāha saṃśayacchedane purā
jñānam avyapadeśyaṃ hi yathā nāsti tathaiva tat |
23 | tena tvaṃ chinnamūlena kaṃ toṣayitum arhasi
atathyavihitaṃ yo vā nedaṃ vākyam upāśnuyāt |
24 | ugrāyaiva hi sṛṣṭo 'si karmaṇe na tv avekṣase
aṅgemām anvavekṣasva rājanītiṃ bubhūṣitum yayā pramucyate tv anyo yadarthaṃ ca pramodate |
25 | ajo 'śvaḥ kṣatram ity etat sadṛśaṃ brahmaṇā kṛtam
tasmān natīkṣṇabhūtānāṃ yātrā kā cit prasidhyati |
26 | yas tv avadhyavadhe doṣaḥ sa vadhyasyāvadhe smṛtaḥ
eṣaiva khalu maryādā yām ayaṃ parivarjayet |
27 | tasmāt tīkṣṇaḥ prajā rājā svadharme sthāpayed uta
anyonyaṃ bhakṣayanto hi pracareyur vṛkā iva |
28 | yasya dasyugaṇā rāṣṭre dhvāṅkṣā matsyāñ jalād iva
viharanti parasvāni sa vai kṣatriyapāṃsanaḥ |
29 | kulīnān sacivān kṛtvā vedavidyāsamanvitān
praśādhi pṛthivīṃ rājan prajā dharmeṇa pālayan |
30 | vihīnajam akarmāṇaṃ yaḥ pragṛhṇāti bhūmipaḥ
ubhayasyāviśeṣajñas tad vai kṣatraṃ napuṃsakam |
31 | naivograṃ naiva cānugraṃ dharmeṇeha praśasyate
ubhayaṃ na vyatikrāmed ugro bhūtvā mṛdur bhava |
32 | kaṣṭaḥ kṣatriyadharmo 'yaṃ sauhṛdaṃ tvayi yat sthitam
ugre karmaṇi sṛṣṭo 'si tasmād rājyaṃ praśādhi vai |
33 | aśiṣṭanigraho nityaṃ śiṣṭasya paripālanam
iti śakro 'bravīd dhīmān āpatsu bharatarṣabha |
34 | yudhiṣṭhira uvāca |
34 | asti svid dasyumaryādā yām anyo nātilaṅghayet
pṛcchāmi tvāṃ satāṃ śreṣṭha tan me brūhi pitāmaha |
35 | bhīṣma uvāca |
35 | brāhmaṇān eva seveta vidyāvṛddhāṃs tapasvinaḥ
śrutacāritravṛttāḍhyān pavitraṃ hy etad uttamam |
36 | yā devatāsu vṛttis te sāstu vipreṣu sarvadā
kruddhair hi vipraiḥ karmāṇi kṛtāni bahudhā nṛpa |
37 | teṣāṃ prītyā yaśo mukhyam aprītyā tu viparyayaḥ
prītyā hy amṛtavad viprāḥ kruddhāś caiva yathā viṣam |