 | Book 12 Chapter 126
|
| 1 | bhīṣma uvāca
|
| 1 | tatas teṣāṃ samastānām ṛṣīṇām ṛṣisattamaḥ
ṛṣabho nāma viprarṣiḥ smayann iva tato 'bravīt
|
| 2 | purāhaṃ rājaśārdūla tīrthāny anucaran prabho
samāsāditavān divyaṃ naranārāyaṇāśramam
|
| 3 | yatra sā badarī ramyā hrado vaihāyasas tathā
yatra cāśvaśirā rājan vedān paṭhati śāśvatān
|
| 4 | tasmin sarasi kṛtvāhaṃ vidhivat tarpaṇaṃ purā
pitṝṇāṃ devatānāṃ ca tato 'śramam iyāṃ tadā
|
| 5 | remāte yatra tau nityaṃ naranārāyaṇāv ṛṣī
adūrād āśramaṃ kaṃ cid vāsārtham agamaṃ tataḥ
|
| 6 | tataś cīrājinadharaṃ kṛśam uccam atīva ca
adrākṣam ṛṣim āyāntaṃ tanuṃ nāma taponidhim
|
| 7 | anyair narair mahābāho vapuṣāṣṭaguṇānvitam
kṛśatā cāpi rājarṣe na dṛṣṭā tādṛśī kva cit
|
| 8 | śarīram api rājendra tasya kāniṣṭhikāsamam
grīvā bāhū tathā pādau keśāś cādbhutadarśanāḥ
|
| 9 | śiraḥ kāyānurūpaṃ ca karṇau netre tathaiva ca
tasya vāk caiva ceṣṭā ca sāmānye rājasattama
|
| 10 | dṛṣṭvāhaṃ taṃ kṛśaṃ vipraṃ bhītaḥ paramadurmanāḥ
pādau tasyābhivādyātha sthitaḥ prāñjalir agrataḥ
|
| 11 | nivedya nāma gotraṃ ca pitaraṃ ca nararṣabha
pradiṣṭe cāsane tena śanair aham upāviśam
|
| 12 | tataḥ sa kathayām āsa kathā dharmārthasaṃhitāḥ
ṛṣimadhye mahārāja tatra dharmabhṛtāṃ varaḥ
|
| 13 | tasmiṃs tu kathayaty eva rājā rājīvalocanaḥ
upāyāj javanair aśvaiḥ sabalaḥ sāvarodhanaḥ
|
| 14 | smaran putram araṇye vai naṣṭaṃ paramadurmanāḥ
bhūridyumnapitā dhīmān raghuśreṣṭho mahāyaśāḥ
|
| 15 | iha drakṣyāmi taṃ putraṃ drakṣyāmīheti pārthivaḥ
evam āśākṛto rājaṃś caran vanam idaṃ purā
|
| 16 | durlabhaḥ sa mayā draṣṭuṃ nūnaṃ paramadhārmikaḥ
ekaḥ putro mahāraṇye naṣṭa ity asakṛt tadā
|
| 17 | durlabhaḥ sa mayā draṣṭum āśā ca mahatī mama
tayā parītagātro 'haṃ mumūrṣur nātra saṃśayaḥ
|
| 18 | etac chrutvā sa bhagavāṃs tanur munivarottamaḥ
avākśirā dhyānaparo muhūrtam iva tasthivān
|
| 19 | tam anudhyāntam ālakṣya rājā paramadurmanāḥ
uvāca vākyaṃ dīnātmā mandaṃ mandam ivāsakṛt
|
| 20 | durlabhaṃ kiṃ nu viprarṣe āśāyāś caiva kiṃ bhavet
bravītu bhagavān etad yadi guhyaṃ na tan mayi
|
| 21 | maharṣir bhagavāṃs tena pūrvam āsīd vimānitaḥ
bāliśāṃ buddhim āsthāya mandabhāgyatayātmanaḥ
|
| 22 | arthayan kalaśaṃ rājan kāñcanaṃ valkalāni ca
nirviṇṇaḥ sa tu viprarṣir nirāśaḥ samapadyata
|
| 23 | evam uktvābhivādyātha tam ṛṣiṃ lokapūjitam
śrānto nyaṣīdad dharmātmā yathā tvaṃ narasattama
|
| 24 | arghyaṃ tataḥ samānīya pādyaṃ caiva mahān ṛṣiḥ
āraṇyakena vidhinā rājñe sarvaṃ nyavedayat
|
| 25 | tatas te munayaḥ sarve parivārya nararṣabham
upāviśan puraskṛtya saptarṣaya iva dhruvam
|
| 26 | apṛcchaṃś caiva te tatra rājānam aparājitam
prayojanam idaṃ sarvam āśramasya praveśanam
|
| 27 | rājovāca
|
| 27 | vīradyumna iti khyāto rājāhaṃ dikṣu viśrutaḥ
bhūridyumnaṃ sutaṃ naṣṭam anveṣṭuṃ vanam āgataḥ
|
| 28 | ekaputraḥ sa viprāgrya bāla eva ca so 'nagha
na dṛśyate vane cāsmiṃs tam anveṣṭuṃ carāmy aham
|
| 29 | ṛṣabha uvāca
|
| 29 | evam ukte tu vacane rājñā munir adhomukhaḥ
tūṣṇīm evābhavat tatra na ca pratyuktavān nṛpam
|
| 30 | sa hi tena purā vipro rājñā nātyarthamānitaḥ
āśākṛśaṃ ca rājendra tapo dīrghaṃ samāsthitaḥ
|
| 31 | pratigraham ahaṃ rājñāṃ na kariṣye kathaṃ cana
anyeṣāṃ caiva varṇānām iti kṛtvā dhiyaṃ tadā
|
| 32 | āśā hi puruṣaṃ bālaṃ lālāpayati tasthuṣī
tām ahaṃ vyapaneṣyāmi iti kṛtvā vyavasthitaḥ
|
| 33 | rājovāca
|
| 33 | āśāyāḥ kiṃ kṛśatvaṃ ca kiṃ ceha bhuvi durlabham
bravītu bhagavān etat tvaṃ hi dharmārthadarśivān
|
| 34 | ṛṣabha uvāca
|
| 34 | tataḥ saṃsmṛtya tat sarvaṃ smārayiṣyann ivābravīt
rājānaṃ bhagavān vipras tataḥ kṛśatanus tanuḥ
|
| 35 | kṛśatve na samaṃ rājann āśāyā vidyate nṛpa
tasyā vai durlabhatvāt tu prārthitāḥ pārthivā mayā
|
| 36 | rājovāca
|
| 36 | kṛśākṛśe mayā brahman gṛhīte vacanāt tava
durlabhatvaṃ ca tasyaiva vedavākyam iva dvija
|
| 37 | saṃśayas tu mahāprājña saṃjāto hṛdaye mama
tan me sattama tattvena vaktum arhasi pṛcchataḥ
|
| 38 | tvattaḥ kṛśataraṃ kiṃ nu bravītu bhagavān idam
yadi guhyaṃ na te vipra loke 'smin kiṃ nu durlabham
|
| 39 | kṛśatanur uvāca
|
| 39 | durlabho 'py atha vā nāsti yo 'rthī dhṛtim ivāpnuyāt
sudurlabhataras tāta yo 'rthinaṃ nāvamanyate
|
| 40 | saṃśrutya nopakriyate paraṃ śaktyā yathārhataḥ
saktā yā sarvabhūteṣu sāśā kṛśatarī mayā
|
| 41 | ekaputraḥ pitā putre naṣṭe vā proṣite tathā
pravṛttiṃ yo na jānāti sāśā kṛśatarī mayā
|
| 42 | prasave caiva nārīṇāṃ vṛddhānāṃ putrakāritā
tathā narendra dhaninām āśā kṛśatarī mayā
|
| 43 | ṛṣabha uvāca
|
| 43 | etac chrutvā tato rājan sa rājā sāvarodhanaḥ
saṃspṛśya pādau śirasā nipapāta dvijarṣabhe
|
| 44 | rājovāca
|
| 44 | prasādaye tvā bhagavan putreṇecchāmi saṃgatim
vṛṇīṣva ca varaṃ vipra yam icchasi yathāvidhi
|
| 45 | ṛṣabha uvāca
|
| 45 | abravīc ca hi taṃ vākyaṃ rājā rājīvalocanaḥ
satyam etad yathā vipra tvayoktaṃ nāsty ato mṛṣā
|
| 46 | tataḥ prahasya bhagavāṃs tanur dharmabhṛtāṃ varaḥ
putram asyānayat kṣipraṃ tapasā ca śrutena ca
|
| 47 | taṃ samānāyya putraṃ tu tadopālabhya pārthivam
ātmānaṃ darśayām āsa dharmaṃ dharmabhṛtāṃ varaḥ
|
| 48 | saṃdarśayitvā cātmānaṃ divyam adbhutadarśanam
vipāpmā vigatakrodhaś cacāra vanam antikāt
|
| 49 | etad dṛṣṭaṃ mayā rājaṃs tataś ca vacanaṃ śrutam
āśām apanayasvāśu tataḥ kṛśatarīm imām
|
| 50 | bhīṣma uvāca
|
| 50 | sa tatrokto mahārāja ṛṣabheṇa mahātmanā
sumitro 'panayat kṣipram āśāṃ kṛśatarīṃ tadā
|
| 51 | evaṃ tvam api kaunteya śrutvā vāṇīm imāṃ mama
sthiro bhava yathā rājan himavān acalottamaḥ
|
| 52 | tvaṃ hi draṣṭā ca śrotā ca kṛcchreṣv arthakṛteṣv iha
śrutvā mama mahārāja na saṃtaptum ihārhasi
|