Book 12 Chapter 125 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | śīlaṃ pradhānaṃ puruṣe kathitaṃ te pitāmaha
katham āśā samutpannā yā ca sā tad vadasva me |
2 | saṃśayo me mahān eṣa samutpannaḥ pitāmaha
chettā ca tasya nānyo 'sti tvattaḥ parapuraṃjaya |
3 | pitāmahāśā mahatī mamāsīd dhi suyodhane
prāpte yuddhe tu yad yuktaṃ tat kartāyam iti prabho |
4 | sarvasyāśā sumahatī puruṣasyopajāyate
tasyāṃ vihanyamānāyāṃ duḥkho mṛtyur asaṃśayam |
5 | so 'haṃ hatāśo durbuddhiḥ kṛtas tena durātmanā
dhārtarāṣṭreṇa rājendra paśya mandātmatāṃ mama |
6 | āśāṃ mahattarāṃ manye parvatād api sadrumāt
ākāśād api vā rājann aprameyaiva vā punaḥ |
7 | eṣā caiva kuruśreṣṭha durvicintyā sudurlabhā
durlabhatvāc ca paśyāmi kim anyad durlabhaṃ tataḥ |
8 | bhīṣma uvāca |
8 | atra te vartayiṣyāmi yudhiṣṭhira nibodha tat
itihāsaṃ sumitrasya nirvṛttam ṛṣabhasya ca |
9 | sumitro nāma rājarṣir haihayo mṛgayāṃ gataḥ
sasāra sa mṛgaṃ viddhvā bāṇena nataparvaṇā |
10 | sa mṛgo bāṇam ādāya yayāv amitavikramaḥ
sa ca rājā balī tūrṇaṃ sasāra mṛgam antikāt |
11 | tato nimnaṃ sthalaṃ caiva sa mṛgo 'dravad āśugaḥ
muhūrtam eva rājendra samena sa pathāgamat |
12 | tataḥ sa rājā tāruṇyād aurasena balena ca
sasāra bāṇāsanabhṛt sakhaḍgo haṃsavat tadā |
13 | tīrtvā nadān nadīś caiva palvalāni vanāni ca
atikramyābhyatikramya sasāraiva vane caran |
14 | sa tu kāmān mṛgo rājann āsādyāsādya taṃ nṛpam
punar abhyeti javano javena mahatā tataḥ |
15 | sa tasya bāṇair bahubhiḥ samabhyasto vanecaraḥ
prakrīḍann iva rājendra punar abhyeti cāntikam |
16 | punaś ca javam āsthāya javano mṛgayūthapaḥ
atītyātītya rājendra punar abhyeti cāntikam |
17 | tasya marmacchidaṃ ghoraṃ sumitro 'mitrakarśanaḥ
samādāya śaraśreṣṭhaṃ kārmukān niravāsṛjat |
18 | tato gavyūtimātreṇa mṛgayūthapayūthapaḥ
tasya bāṇapathaṃ tyaktvā tasthivān prahasann iva |
19 | tasmin nipatite bāṇe bhūmau prajvalite tataḥ
praviveśa mahāraṇyaṃ mṛgo rājāpy athādravat |
20 | praviśya tu mahāraṇyaṃ tāpasānām athāśramam
āsasāda tato rājā śrāntaś copāviśat punaḥ |
21 | taṃ kārmukadharaṃ dṛṣṭvā śramārtaṃ kṣudhitaṃ tadā
sametya ṛṣayas tasmin pūjāṃ cakrur yathāvidhi |
22 | ṛṣayo rājaśārdūlam apṛcchan svaṃ prayojanam
kena bhadramukhārthena saṃprāpto 'si tapovanam |
23 | padātir baddhanistriṃśo dhanvī bāṇī nareśvara
etad icchāma vijñātuṃ kutaḥ prāpto 'si mānada kasmin kule hi jātas tvaṃ kiṃnāmāsi bravīhi naḥ |
24 | tataḥ sa rājā sarvebhyo dvijebhyaḥ puruṣarṣabha
ācakhyau tad yathānyāyaṃ paricaryāṃ ca bhārata |
25 | haihayānāṃ kule jātaḥ sumitro mitranandanaḥ
carāmi mṛgayūthāni nighnan bāṇaiḥ sahasraśaḥ balena mahatā guptaḥ sāmātyaḥ sāvarodhanaḥ |
26 | mṛgas tu viddho bāṇena mayā sarati śalyavān
taṃ dravantam anu prāpto vanam etad yadṛcchayā bhavatsakāśe naṣṭaśrīr hatāśaḥ śramakarśitaḥ |
27 | kiṃ nu duḥkham ato 'nyad vai yad ahaṃ śramakarśitaḥ
bhavatām āśramaṃ prāpto hatāśo naṣṭalakṣaṇaḥ |
28 | na rājalakṣaṇatyāgo na purasya tapodhanāḥ
duḥkhaṃ karoti tat tīvraṃ yathāśā vihatā mama |
29 | himavān vā mahāśailaḥ samudro vā mahodadhiḥ
mahattvān nānvapadyetāṃ rodasyor antaraṃ yathā āśāyās tapasi śreṣṭhās tathā nāntam ahaṃ gataḥ |
30 | bhavatāṃ viditaṃ sarvaṃ sarvajñā hi tapodhanāḥ
bhavantaḥ sumahābhāgās tasmāt prakṣyāmi saṃśayam |
31 | āśāvān puruṣo yaḥ syād antarikṣam athāpi vā
kiṃ nu jyāyastaraṃ loke mahattvāt pratibhāti vaḥ etad icchāmi tattvena śrotuṃ kim iha durlabham |
32 | yadi guhyaṃ taponityā na vo brūteha māciram
na hi guhyam ataḥ śrotum icchāmi dvijapuṃgavāḥ |
33 | bhavattapovighāto vā yena syād virame tataḥ
yadi vāsti kathāyogo yo 'yaṃ praśno mayeritaḥ |
34 | etat kāraṇasāmagryaṃ śrotum icchāmi tattvataḥ
bhavanto hi taponityā brūyur etat samāhitāḥ |