Book 12 Chapter 124 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | ime janā naraśreṣṭha praśaṃsanti sadā bhuvi
dharmasya śīlam evādau tato me saṃśayo mahān |
2 | yadi tac chakyam asmābhir jñātuṃ dharmabhṛtāṃ vara
śrotum icchāmi tat sarvaṃ yathaitad upalabhyate |
3 | kathaṃ nu prāpyate śīlaṃ śrotum icchāmi bhārata
kiṃlakṣaṇaṃ ca tat proktaṃ brūhi me vadatāṃ vara |
4 | bhīṣma uvāca |
4 | purā duryodhaneneha dhṛtarāṣṭrāya mānada
ākhyātaṃ tapyamānena śriyaṃ dṛṣṭvā tathāgatām |
5 | indraprasthe mahārāja tava sabhrātṛkasya ha
sabhāyāṃ cāvahasanaṃ tat sarvaṃ śṛṇu bhārata |
6 | bhavatas tāṃ sabhāṃ dṛṣṭvā samṛddhiṃ cāpy anuttamām
duryodhanas tadāsīnaḥ sarvaṃ pitre nyavedayat |
7 | śrutvā ca dhṛtarāṣṭro 'pi duryodhanavacas tadā
abravīt karṇasahitaṃ duryodhanam idaṃ vacaḥ |
8 | kimarthaṃ tapyase putra śrotum icchāmi tattvataḥ
śrutvā tvām anuneṣyāmi yadi samyag bhaviṣyasi |
9 | yathā tvaṃ mahad aiśvaryaṃ prāptaḥ parapuraṃjaya
kiṃkarā bhrātaraḥ sarve mitrāḥ saṃbandhinas tathā |
10 | ācchādayasi prāvārān aśnāsi piśitodanam
ājāneyā vahanti tvāṃ kasmāc chocasi putraka |
11 | duryodhana uvāca |
11 | daśa tāni sahasrāṇi snātakānāṃ mahātmanām
bhuñjate rukmapātrīṣu yudhiṣṭhiraniveśane |
12 | dṛṣṭvā ca tāṃ sabhāṃ divyāṃ divyapuṣpaphalānvitām
aśvāṃs tittirakalmāṣān ratnāni vividhāni ca |
13 | dṛṣṭvā tāṃ pāṇḍaveyānām ṛddhim indropamāṃ śubhām
amitrāṇāṃ sumahatīm anuśocāmi mānada |
14 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
14 | yadīcchasi śriyaṃ tāta yādṛśīṃ tāṃ yudhiṣṭhire
viśiṣṭāṃ vā naravyāghra śīlavān bhava putraka |
15 | śīlena hi trayo lokāḥ śakyā jetuṃ na saṃśayaḥ
na hi kiṃ cid asādhyaṃ vai loke śīlavatāṃ bhavet |
16 | ekarātreṇa māndhātā tryaheṇa janamejayaḥ
saptarātreṇa nābhāgaḥ pṛthivīṃ pratipedivān |
17 | ete hi pārthivāḥ sarve śīlavanto damānvitāḥ
atas teṣāṃ guṇakrītā vasudhā svayam āgamat |
18 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
nāradena purā proktaṃ śīlam āśritya bhārata |
19 | prahrādena hṛtaṃ rājyaṃ mahendrasya mahātmanaḥ
śīlam āśritya daityena trailokyaṃ ca vaśīkṛtam |
20 | tato bṛhaspatiṃ śakraḥ prāñjaliḥ samupasthitaḥ
uvāca ca mahāprājñaḥ śreya icchāmi veditum |
21 | tato bṛhaspatis tasmai jñānaṃ naiḥśreyasaṃ param
kathayām āsa bhagavān devendrāya kurūdvaha |
22 | etāvac chreya ity eva bṛhaspatir abhāṣata
indras tu bhūyaḥ papraccha kva viśeṣo bhaved iti |
23 | bṛhaspatir uvāca |
23 | viśeṣo 'sti mahāṃs tāta bhārgavasya mahātmanaḥ
tatrāgamaya bhadraṃ te bhūya eva puraṃdara |
24 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
24 | ātmanas tu tataḥ śreyo bhārgavāt sumahāyaśāḥ
jñānam āgamayat prītyā punaḥ sa paramadyutiḥ |
25 | tenāpi samanujñāto bhārgaveṇa mahātmanā
śreyo 'stīti punar bhūyaḥ śukram āha śatakratuḥ |
26 | bhārgavas tv āha dharmajñaḥ prahrādasya mahātmanaḥ
jñānam asti viśeṣeṇa tato hṛṣṭaś ca so 'bhavat |
27 | sa tato brāhmaṇo bhūtvā prahrādaṃ pākaśāsanaḥ
sṛtvā provāca medhāvī śreya icchāmi veditum |
28 | prahrādas tv abravīd vipraṃ kṣaṇo nāsti dvijarṣabha
trailokyarājye saktasya tato nopadiśāmi te |
29 | brāhmaṇas tv abravīd vākyaṃ kasmin kāle kṣaṇo bhavet
tatopadiṣṭam icchāmi yad yat kāryāntaraṃ bhavet |
30 | tataḥ prīto 'bhavad rājā prahrādo brahmavādine
tathety uktvā śubhe kāle jñānatattvaṃ dadau tadā |
31 | brāhmaṇo 'pi yathānyāyaṃ guruvṛttim anuttamām
cakāra sarvabhāvena yadvat sa manasecchati |
32 | pṛṣṭaś ca tena bahuśaḥ prāptaṃ katham ariṃdama
trailokyarājyaṃ dharmajña kāraṇaṃ tad bravīhi me |
33 | prahrāda uvāca |
33 | nāsūyāmi dvijaśreṣṭha rājāsmīti kadā cana
kavyāni vadatāṃ tāta saṃyacchāmi vahāmi ca |
34 | te visrabdhāḥ prabhāṣante saṃyacchanti ca māṃ sadā
te mā kavyapade saktaṃ śuśrūṣum anasūyakam |
35 | dharmātmānaṃ jitakrodhaṃ saṃyataṃ saṃyatendriyam
samācinvanti śāstāraḥ kṣaudraṃ madhv iva makṣikāḥ |
36 | so 'haṃ vāgagrapiṣṭānāṃ rasānām avalehitā
svajātyān adhitiṣṭhāmi nakṣatrāṇīva candramāḥ |
37 | etat pṛthivyām amṛtam etac cakṣur anuttamam
yad brāhmaṇamukhe kavyam etac chrutvā pravartate |
38 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
38 | etāvac chreya ity āha prahrādo brahmavādinam
śuśrūṣitas tena tadā daityendro vākyam abravīt |
39 | yathāvad guruvṛttyā te prīto 'smi dvijasattama
varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te pradātāsmi na saṃśayaḥ |
40 | kṛtam ity eva daityendram uvāca sa ca vai dvijaḥ
prahrādas tv abravīt prīto gṛhyatāṃ vara ity uta |
41 | brāhmaṇa uvāca |
41 | yadi rājan prasannas tvaṃ mama cecchasi ced dhitam
bhavataḥ śīlam icchāmi prāptum eṣa varo mama |
42 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
42 | tataḥ prītaś ca daityendro bhayaṃ cāsyābhavan mahat
vare pradiṣṭe vipreṇa nālpatejāyam ity uta |
43 | evam astv iti taṃ prāha prahrādo vismitas tadā
upākṛtya tu viprāya varaṃ duḥkhānvito 'bhavat |
44 | datte vare gate vipre cintāsīn mahatī tataḥ
prahrādasya mahārāja niścayaṃ na ca jagmivān |
45 | tasya cintayatas tāta chāyābhūtaṃ mahādyute
tejo vigrahavat tāta śarīram ajahāt tadā |
46 | tam apṛcchan mahākāyaṃ prahrādaḥ ko bhavān iti
pratyāha nanu śīlo 'smi tyakto gacchāmy ahaṃ tvayā |
47 | tasmin dvijavare rājan vatsyāmy aham aninditam
yo 'sau śiṣyatvam āgamya tvayi nityaṃ samāhitaḥ ity uktvāntarhitaṃ tad vai śakraṃ cānvaviśat prabho |
48 | tasmiṃs tejasi yāte tu tādṛgrūpas tato 'paraḥ
śarīrān niḥsṛtas tasya ko bhavān iti cābravīt |
49 | dharmaṃ prahrāda māṃ viddhi yatrāsau dvijasattamaḥ
tatra yāsyāmi daityendra yataḥ śīlaṃ tato hy aham |
50 | tato 'paro mahārāja prajvalann iva tejasā
śarīrān niḥsṛtas tasya prahrādasya mahātmanaḥ |
51 | ko bhavān iti pṛṣṭaś ca tam āha sa mahādyutiḥ
satyam asmy asurendrāgrya yāsye 'haṃ dharmam anv iha |
52 | tasminn anugate dharmaṃ puruṣe puruṣo 'paraḥ
niścakrāma tatas tasmāt pṛṣṭaś cāha mahātmanā vṛttaṃ prahrāda māṃ viddhi yataḥ satyaṃ tato hy aham |
53 | tasmin gate mahāśvetaḥ śarīrāt tasya niryayau
pṛṣṭaś cāha balaṃ viddhi yato vṛttam ahaṃ tataḥ ity uktvā ca yayau tatra yato vṛttaṃ narādhipa |
54 | tataḥ prabhāmayī devī śarīrāt tasya niryayau
tām apṛcchat sa daityendraḥ sā śrīr ity evam abravīt |
55 | uṣitāsmi sukhaṃ vīra tvayi satyaparākrame
tvayā tyaktā gamiṣyāmi balaṃ yatra tato hy aham |
56 | tato bhayaṃ prādurāsīt prahrādasya mahātmanaḥ
apṛcchata ca tāṃ bhūyaḥ kva yāsi kamalālaye |
57 | tvaṃ hi satyavratā devī lokasya parameśvarī
kaś cāsau brāhmaṇaśreṣṭhas tattvam icchāmi veditum |
58 | śrīr uvāca |
58 | sa śakro brahmacārī ca yas tvayā copaśikṣitaḥ
trailokye te yad aiśvaryaṃ tat tenāpahṛtaṃ prabho |
59 | śīlena hi tvayā lokāḥ sarve dharmajña nirjitāḥ
tad vijñāya mahendreṇa tava śīlaṃ hṛtaṃ prabho |
60 | dharmaḥ satyaṃ tathā vṛttaṃ balaṃ caiva tathā hy aham
śīlamūlā mahāprājña sadā nāsty atra saṃśayaḥ |
61 | bhīṣma uvāca |
61 | evam uktvā gatā tu śrīs te ca sarve yudhiṣṭhira
duryodhanas tu pitaraṃ bhūya evābravīd idam |
62 | śīlasya tattvam icchāmi vettuṃ kauravanandana
prāpyate ca yathā śīlaṃ tam upāyaṃ vadasva me |
63 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
63 | sopāyaṃ pūrvam uddiṣṭaṃ prahrādena mahātmanā
saṃkṣepatas tu śīlasya śṛṇu prāptiṃ narādhipa |
64 | adrohaḥ sarvabhūteṣu karmaṇā manasā girā
anugrahaś ca dānaṃ ca śīlam etat praśasyate |
65 | yad anyeṣāṃ hitaṃ na syād ātmanaḥ karma pauruṣam
apatrapeta vā yena na tat kuryāt kathaṃ cana |
66 | tat tu karma tathā kuryād yena ślāgheta saṃsadi
etac chīlaṃ samāsena kathitaṃ kurusattama |
67 | yady apy aśīlā nṛpate prāpnuvanti kva cic chriyam
na bhuñjate ciraṃ tāta samūlāś ca patanti te |
68 | etad viditvā tattvena śīlavān bhava putraka
yadīcchasi śriyaṃ tāta suviśiṣṭāṃ yudhiṣṭhirāt |
69 | bhīṣma uvāca |
69 | etat kathitavān putre dhṛtarāṣṭro narādhipa
etat kuruṣva kaunteya tataḥ prāpsyasi tat phalam |