Book 12 Chapter 123 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | tāta dharmārthakāmānāṃ śrotum icchāmi niścayam
lokayātrā hi kārtsnyena triṣv eteṣu pratiṣṭhitā |
2 | dharmārthakāmāḥ kiṃmūlās trayāṇāṃ prabhavaś ca kaḥ
anyonyaṃ cānuṣajjante vartante ca pṛthak pṛthak |
3 | bhīṣma uvāca |
3 | yadā te syuḥ sumanaso lokasaṃsthārthaniścaye
kālaprabhavasaṃsthāsu sajjante ca trayas tadā |
4 | dharmamūlas tu deho 'rthaḥ kāmo 'rthaphalam ucyate
saṃkalpamūlās te sarve saṃkalpo viṣayātmakaḥ |
5 | viṣayāś caiva kārtsnyena sarva āhārasiddhaye
mūlam etat trivargasya nivṛttir mokṣa ucyate |
6 | dharmaḥ śarīrasaṃguptir dharmārthaṃ cārtha iṣyate
kāmo ratiphalaś cātra sarve caite rajasvalāḥ |
7 | saṃnikṛṣṭāṃś cared enān na cainān manasā tyajet
vimuktas tamasā sarvān dharmādīn kāmanaiṣṭhikān |
8 | śreṣṭhabuddhis trivargasya yad ayaṃ prāpnuyāt kṣaṇāt
buddhyā budhyed ihārthe na tad ahnā tu nikṛṣṭayā |
9 | apadhyānamalo dharmo malo 'rthasya nigūhanam
saṃpramodamalaḥ kāmo bhūyaḥ svaguṇavartitaḥ |
10 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
kāmandasya ca saṃvādam aṅgāriṣṭhasya cobhayoḥ |
11 | kāmandam ṛṣim āsīnam abhivādya narādhipaḥ
aṅgāriṣṭho 'tha papraccha kṛtvā samayaparyayam |
12 | yaḥ pāpaṃ kurute rājā kāmamohabalātkṛtaḥ
pratyāsannasya tasyarṣe kiṃ syāt pāpapraṇāśanam |
13 | adharmo dharma iti ha yo 'jñānād ācared iha
taṃ cāpi prathitaṃ loke kathaṃ rājā nivartayet |
14 | kāmanda uvāca |
14 | yo dharmārthau samutsṛjya kāmam evānuvartate
sa dharmārthaparityāgāt prajñānāśam ihārchati |
15 | prajñāpraṇāśako mohas tathā dharmārthanāśakaḥ
tasmān nāstikatā caiva durācāraś ca jāyate |
16 | durācārān yadā rājā praduṣṭān na niyacchati
tasmād udvijate lokaḥ sarpād veśmagatād iva |
17 | taṃ prajā nānuvartante brāhmaṇā na ca sādhavaḥ
tataḥ saṃkṣayam āpnoti tathā vadhyatvam eti ca |
18 | apadhvastas tv avamato duḥkhaṃ jīvati jīvitam
jīvec ca yad apadhvastas tac chuddhaṃ maraṇaṃ bhavet |
19 | atraitad āhur ācāryāḥ pāpasya ca nibarhaṇam
sevitavyā trayī vidyā satkāro brāhmaṇeṣu ca |
20 | mahāmanā bhaved dharme vivahec ca mahākule
brāhmaṇāṃś cāpi seveta kṣamāyuktān manasvinaḥ |
21 | japed udakaśīlaḥ syāt sumukho nānyad āsthitaḥ
dharmānvitān saṃpraviśed bahiḥ kṛtvaiva duṣkṛtīn |
22 | prasādayen madhuraya vācāpy atha ca karmaṇā
ity asmīti vaden nityaṃ pareṣāṃ kīrtayan guṇān |
23 | apāpo hy evam ācāraḥ kṣipraṃ bahumato bhavet
pāpāny api ca kṛcchrāṇi śamayen nātra saṃśayaḥ |
24 | guravo 'pi paraṃ dharmaṃ yad brūyus tat tathā kuru
gurūṇāṃ hi prasādād dhi śreyaḥ param avāpsyasi |