Book 12 Chapter 118 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | sa śvā prakṛtim āpannaḥ paraṃ dainyam upāgamat
ṛṣiṇā huṃkṛtaḥ pāpas tapovanabahiṣkṛtaḥ |
2 | evaṃ rājñā matimatā viditvā śīlaśaucatām
ārjavaṃ prakṛtiṃ sattvaṃ kulaṃ vṛttaṃ śrutaṃ damam |
3 | anukrośaṃ balaṃ vīryaṃ bhāvaṃ saṃpraśamaṃ kṣamām
bhṛtyā ye yatra yogyāḥ syus tatra sthāpyāḥ suśikṣitāḥ |
4 | nāparīkṣya mahīpālaḥ prakartuṃ bhṛtyam arhati
akulīnanarākīrṇo na rājā sukham edhate |
5 | kulajaḥ prakṛto rājñā tatkulīnatayā sadā
na pāpe kurute buddhiṃ nindyamāno 'py anāgasi |
6 | akulīnas tu puruṣaḥ prakṛtaḥ sādhusaṃkṣayāt
durlabhaiśvaryatāṃ prāpto ninditaḥ śatrutāṃ vrajet |
7 | kulīnaṃ śikṣitaṃ prājñaṃ jñānavijñānakovidam
sarvaśāstrārthatattvajñaṃ sahiṣṇuṃ deśajaṃ tathā |
8 | kṛtajñaṃ balavantaṃ ca kṣāntaṃ dāntaṃ jitendriyam
alubdhaṃ labdhasaṃtuṣṭaṃ svāmimitrabubhūṣakam |
9 | sacivaṃ deśakālajñaṃ sarvasaṃgrahaṇe ratam
satkṛtaṃ yuktamanasaṃ hitaiṣiṇam atandritam |
10 | yuktācāraṃ svaviṣaye saṃdhivigrahakovidam
rājñas trivargavettāraṃ paurajānapadapriyam |
11 | khātakavyūhatattvajñaṃ balaharṣaṇakovidam
iṅgitākāratattvajñaṃ yātrāyānaviśāradam |
12 | hastiśikṣāsu tattvajñam ahaṃkāravivarjitam
pragalbhaṃ dakṣiṇaṃ dāntaṃ balinaṃ yuktakāriṇam |
13 | cokṣaṃ cokṣajanākīrṇaṃ suveṣaṃ sukhadarśanam
nāyakaṃ nītikuśalaṃ guṇaṣaṣṭyā samanvitam |
14 | astabdhaṃ praśritaṃ śaktaṃ mṛduvādinam eva ca
dhīraṃ ślakṣṇaṃ maharddhiṃ ca deśakālopapādakam |
15 | sacivaṃ yaḥ prakurute na cainam avamanyate
tasya vistīryate rājyaṃ jyotsnā grahapater iva |
16 | etair eva guṇair yukto rājā śāstraviśāradaḥ
eṣṭavyo dharmaparamaḥ prajāpālanatatparaḥ |
17 | dhīro marṣī śuciḥ śīghraḥ kāle puruṣakāravit
śuśrūṣuḥ śrutavāñ śrotā ūhāpohaviśāradaḥ |
18 | medhāvī dhāraṇāyukto yathānyāyopapādakaḥ
dāntaḥ sadā priyābhāṣī kṣamāvāṃś ca viparyaye |
19 | dānācchede svayaṃkārī sudvāraḥ sukhadarśanaḥ
ārtahastaprado nityam āptaṃmanyo naye rataḥ |
20 | nāhaṃvādī na nirdvaṃdvo na yatkiṃcanakārakaḥ
kṛte karmaṇy amoghānāṃ kartā bhṛtyajanapriyaḥ |
21 | saṃgṛhītajano 'stabdhaḥ prasannavadanaḥ sadā
dātā bhṛtyajanāvekṣī na krodhī sumahāmanāḥ |
22 | yuktadaṇḍo na nirdaṇḍo dharmakāryānuśāsakaḥ
cāranetraḥ parāvekṣī dharmārthakuśalaḥ sadā |
23 | rājā guṇaśatākīrṇa eṣṭavyas tādṛśo bhavet
yodhāś caiva manuṣyendra sarvair guṇaguṇair vṛtāḥ |
24 | anveṣṭavyāḥ supuruṣāḥ sahāyā rājyadhāraṇāḥ
na vimānayitavyāś ca rājñā vṛddhim abhīpsatā |
25 | yodhāḥ samaraśauṭīrāḥ kṛtajñāḥ śastrakovidāḥ
dharmaśāstrasamāyuktāḥ padātijanasaṃyutāḥ |
26 | arthamānavivṛddhāś ca rathacaryāviśāradāḥ
iṣvastrakuśalā yasya tasyeyaṃ nṛpater mahī |
27 | sarvasaṃgrahaṇe yukto nṛpo bhavati yaḥ sadā
utthānaśīlo mitrāḍhyaḥ sa rājā rājasattamaḥ |
28 | śakyā aśvasahasreṇa vīrāroheṇa bhārata
saṃgṛhītamanuṣyeṇa kṛtsnā jetuṃ vasuṃdharā |