Book 12 Chapter 116 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | pitāmaha mahāprājña saṃśayo me mahān ayam
sa cchettavyas tvayā rājan bhavān kulakaro hi naḥ |
2 | puruṣāṇām ayaṃ tāta durvṛttānāṃ durātmanām
kathito vākyasaṃcāras tato vijñāpayāmi te |
3 | yad dhitaṃ rājyatantrasya kulasya ca sukhodayam
āyatyāṃ ca tadātve ca kṣemavṛddhikaraṃ ca yat |
4 | putrapautrābhirāmaṃ ca rāṣṭravṛddhikaraṃ ca yat
annapāne śarīre ca hitaṃ yat tad bravīhi me |
5 | abhiṣikto hi yo rājā rājyastho mitrasaṃvṛtaḥ
asuhṛt samupeto vā sa kathaṃ rañjayet prajāḥ |
6 | yo hy asatpragraharatiḥ sneharāgabalātkṛtaḥ
indriyāṇām anīśatvād asajjanabubhūṣakaḥ |
7 | tasya bhṛtyā viguṇatāṃ yānti sarve kulodgatāḥ
na ca bhṛtyaphalair arthaiḥ sa rājā saṃprayujyate |
8 | etān me saṃśayasthasya rājadharmān sudurlabhān
bṛhaspatisamo buddhyā bhavāñ śaṃsitum arhati |
9 | śaṃsitā puruṣavyāghra tvaṃ naḥ kulahite rataḥ
kṣattā caiva paṭuprajño yo naḥ śaṃsati sarvadā |
10 | tvattaḥ kulahitaṃ vākyaṃ śrutvā rājyahitodayam
amṛtasyāvyayasyeva tṛptaḥ svapsyāmy ahaṃ sukham |
11 | kīdṛṣāḥ saṃnikarṣasthā bhṛtyāḥ syur vā guṇānvitāḥ
kīdṛśaiḥ kiṃkulīnair vā saha yātrā vidhīyate |
12 | na hy eko bhṛtyarahito rājā bhavati rakṣitā
rājyaṃ cedaṃ janaḥ sarvas tat kulīno 'bhiśaṃsati |
13 | na hi praśāstuṃ rājyaṃ hi śakyam ekena bhārata
asahāyavatā tāta naivārthāḥ ke cid apy uta labdhuṃ labdhvā cāpi sadā rakṣituṃ bharatarṣabha |
14 | bhīṣma uvāca |
14 | yasya bhṛtyajanaḥ sarvo jñānavijñānakovidaḥ
hitaiṣī kulajaḥ snigdhaḥ sa rājyaphalam aśnute |
15 | mantriṇo yasya kulajā asaṃhāryāḥ sahoṣitāḥ
nṛpater matidāḥ santi saṃbandhajñānakovidāḥ |
16 | anāgatavidhātāraḥ kālajñānaviśāradāḥ
atikrāntam aśocantaḥ sa rājyaphalam aśnute |
17 | samaduḥkhasukhā yasya sahāyāḥ satyakāriṇaḥ
arthacintāparā yasya sa rājyaphalam aśnute |
18 | yasya nārto janapadaḥ saṃnikarṣagataḥ sadā
akṣudraḥ satpathālambī sa rājyaphalabhāg bhavet |
19 | kośākṣapaṭalaṃ yasya kośavṛddhikarair janaiḥ
āptais tuṣṭaiś ca satataṃ dhāryate sa nṛpottamaḥ |
20 | koṣṭhāgāram asaṃhāryair āptaiḥ saṃcayatatparaiḥ
pātrabhūtair alubdhaiś ca pālyamānaṃ guṇībhavet |
21 | vyavahāraś ca nagare yasya karmaphalodayaḥ
dṛśyate śaṅkhalikhitaḥ sa dharmaphalabhāg bhavet |
22 | saṃgṛhītamanuṣyaś ca yo rājā rājadharmavit
ṣaḍvargaṃ pratigṛhṇan sa dharmāt phalam upāśnute |