Book 12 Chapter 103 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | jaitryā vā kāni rūpāṇi bhavanti puruṣarṣabha
pṛtanāyāḥ praśastāni tānīhecchāmi veditum |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | jaitryā vā yāni rūpāṇi bhavanti puruṣarṣabha
pṛtanāyāḥ praśastāni tāni vakṣyāmi sarvaśaḥ |
3 | daivaṃ pūrvaṃ vikurute mānuṣe kālacodite
tad vidvāṃso 'nupaśyanti jñānadīrgheṇa cakṣuṣā |
4 | prāyaścittavidhiṃ cātra japahomāṃś ca tadvidaḥ
maṅgalāni ca kurvantaḥ śamayanty ahitāny api |
5 | udīrṇamanaso yodhā vāhanāni ca bhārata
yasyāṃ bhavanti senāyāṃ dhruvaṃ tasyāṃ jayaṃ vadet |
6 | anv enāṃ vāyavo vānti tathaivendradhanūṃṣi ca
anuplavante meghāś ca tathādityasya raśmayaḥ |
7 | gomāyavaś cānulomā vaḍā gṛdhrāś ca sarvaśaḥ
ācareyur yadā senāṃ tadā siddhir anuttamā |
8 | prasannabhāḥ pāvaka ūrdhvaraśmiḥ; pradakṣiṇāvartaśikho vidhūmaḥ
puṇyā gandhāś cāhutīnāṃ pravānti; jayasyaitad bhāvino rūpam āhuḥ |
9 | gambhīraśabdāś ca mahāsvanāś ca; śaṅkhāś ca bheryaś ca nadanti yatra
yuyutsavaś cāpratīpā bhavanti; jayasyaitad bhāvino rūpam āhuḥ |
10 |
iṣṭā mṛgāḥ pṛṣṭhato vāmataś ca; saṃprasthitānāṃ ca gamiṣyatāṃ ca
jighāṃsatāṃ dakṣiṇāḥ siddhim āhur; ye tv agratas te pratiṣedhayanti |
11 |
maṅgalyaśabdāḥ śakunā vadanti; haṃsāḥ krauñcāḥ śatapatrāś ca cāṣāḥ
hṛṣṭā yodhāḥ sattvavanto bhavanti; jayasyaitad bhāvino rūpam āhuḥ |
12 | śastraiḥ patraiḥ kavacaiḥ ketubhiś ca; subhānubhir mukhavarṇaiś ca yūnām
bhrājiṣmatī duṣpratiprekṣaṇīyā; yeṣāṃ camūs te 'bhibhavanti śatrūn |
13 | śuśrūṣavaś cānabhimāninaś ca; parasparaṃ sauhṛdam āsthitāś ca
yeṣāṃ yodhāḥ śaucam anuṣṭhitāś ca; jayasyaitad bhāvino rūpam āhuḥ |
14 | śabdāḥ sparśās tathā gandhā vicaranti manaḥpriyāḥ
dhairyaṃ cāviśate yodhān vijayasya mukhaṃ tu tat |
15 | iṣṭo vāmaḥ praviṣṭasya dakṣiṇaḥ pravivikṣataḥ
paścāt saṃsādhayaty arthaṃ purastāt pratiṣedhati |
16 | saṃbhṛtya mahatīṃ senāṃ caturaṅgāṃ yudhiṣṭhira
sāmnaivāvartane pūrvaṃ prayatethās tatho yudhi |
17 | jaghanya eṣa vijayo yad yuddhaṃ nāma bhārata
yādṛcchiko yudhi jayo daivo veti vicāraṇam |
18 | apām iva mahāvegas trastā mṛgagaṇā iva
durnivāryatamā caiva prabhagnā mahatī camūḥ |
19 | bhagnā ity eva bhajyante vidvāṃso 'pi nakāraṇam
udārasārā mahatī rurusaṃghopamā camūḥ |
20 | parasparajñāḥ saṃhṛṣṭās tyaktaprāṇāḥ suniścitāḥ
api pañcāśatiḥ śūrā mṛdnanti paravāhinīm |
21 | atha vā pañca ṣaṭ sapta sahitāḥ kṛtaniścayāḥ
kulīnāḥ pūjitāḥ samyag vijayantīha śātravān |
22 | saṃnipāto na gantavyaḥ śakye sati kathaṃ cana
sāntvabhedapradānānāṃ yuddham uttaram ucyate |
23 | saṃsarpaṇād dhi senāyā bhayaṃ bhīrūn prabādhate
vajrād iva prajvalitād iyaṃ kva nu patiṣyati |
24 | abhiprayātāṃ samitiṃ jñātvā ye pratiyānty atha
teṣāṃ spandanti gātrāṇi yodhānāṃ viṣayasya ca |
25 | viṣayo vyathate rājan sarvaḥ sasthāṇujaṅgamaḥ
śastrapratāpataptānāṃ majjā sīdati dehinām |
26 | teṣāṃ sāntvaṃ krūramiśraṃ praṇetavyaṃ punaḥ punaḥ
saṃpīḍyamānā hi pare yogam āyānti sarvaśaḥ |
27 | antarāṇāṃ ca bhedārthaṃ cārān abhyavacārayet
yaś ca tasmāt paro rājā tena saṃdhiḥ praśasyate |
28 | na hi tasyānyathā pīḍā śakyā kartuṃ tathāvidhā
yathā sārdham amitreṇa sarvataḥ pratibādhanam |
29 | kṣamā vai sādhumāyā hi na hi sādhv akṣamā sadā
kṣamāyāś cākṣamāyāś ca viddhi pārtha prayojanam |
30 | vijitya kṣamamāṇasya yaśo rājño 'bhivardhate
mahāparādhā hy apy asmin viśvasanti hi śatravaḥ |
31 | manyate karśayitvā tu kṣamā sādhv iti śambaraḥ
asaṃtaptaṃ tu yad dāru pratyeti prakṛtiṃ punaḥ |
32 | naitat praśaṃsanty ācāryā na ca sādhu nidarśanam
akleśenāvināśena niyantavyāḥ svaputravat |
33 | dveṣyo bhavati bhūtānām ugro rājā yudhiṣṭhira
mṛdum apy avamanyante tasmād ubhayabhāg bhavet |
34 | prahariṣyan priyaṃ brūyāt praharann api bhārata
prahṛtya ca kṛpāyeta śocann iva rudann iva |
35 | na me priyaṃ yat sa hataḥ saṃprāhaivaṃ puro vacaḥ
na cakartha ca me vākyam ucyamānaḥ punaḥ punaḥ |
36 | aho jīvitam ākāṅkṣe nedṛśo vadham arhati
sudurlabhāḥ supuruṣāḥ saṃgrāmeṣv apalāyinaḥ |
37 | kṛtaṃ mamāpriyaṃ tena yenāyaṃ nihato mṛdhe
iti vācā vadan hantṝn pūjayeta rahogataḥ |
38 | hantṝṇāṃ cāhatānāṃ ca yat kuryur aparādhinaḥ
krośed bāhuṃ pragṛhyāpi cikīrṣañ janasaṃgraham |
39 | evaṃ sarvāsv avasthāsu sāntvapūrvaṃ samācaran
priyo bhavati bhūtānāṃ dharmajño vītabhīr nṛpaḥ |
40 | viśvāsaṃ cātra gacchanti sarvabhūtāni bhārata
viśvastaḥ śakyate bhoktuṃ yathākāmam upasthitaḥ |
41 | tasmād viśvāsayed rājā sarvabhūtāny amāyayā
sarvataḥ parirakṣec ca yo mahīṃ bhoktum icchati |