Book 12 Chapter 101
1	yudhiṣṭhira uvāca
1	yathā jayārthinaḥ senāṃ nayanti bharatarṣabha īṣad dharmaṃ prapīḍyāpi tan me brūhi pitāmaha
2	bhīṣma uvāca
2	satyena hi sthitā dharmā upapattyā tathāpare sādhvācāratayā ke cit tathaivaupayikā api upāyadharmān vakṣyāmi siddhārthān arthadharmayoḥ
3	nirmaryādā dasyavas tu bhavanti paripanthinaḥ teṣāṃ prativighātārthaṃ pravakṣyāmy atha naigamam kāryāṇāṃ saṃprasiddhyarthaṃ tān upāyān nibodha me
4	ubhe prajñe veditavye ṛjvī vakrā ca bhārata jānan vakrāṃ na seveta pratibādheta cāgatām
5	amitrā eva rājānaṃ bhedenopacaranty uta tāṃ rājā nikṛtiṃ jānan yathāmitrān prabādhate
6	gajānāṃ pārśvacarmāṇi govṛṣājagarāṇi ca śalyakaṅkaṭalohāni tanutrāṇi matāni ca
7	śitapītāni śastrāṇi saṃnāhāḥ pītalohitāḥ nānārañjanaraktāḥ syuḥ patākāḥ ketavaś ca te
8	ṛṣṭayas tomarāḥ khaḍgā niśitāś ca paraśvadhāḥ phalakāny atha carmāṇi pratikalpyāny anekaśaḥ abhinītāni śastrāṇi yodhāś ca kṛtaniśramāḥ
9	caitryāṃ vā mārgaśīrṣyāṃ vā senāyogaḥ praśasyate pakvasasyā hi pṛthivī bhavaty ambumatī tathā
10	naivātiśīto nātyuṣṇaḥ kālo bhavati bhārata tasmāt tadā yojayeta pareṣāṃ vyasaneṣu vā eteṣu yogāḥ senāyāḥ praśastāḥ parabādhane
11	jalavāṃs tṛṇavān mārgaḥ samo gamyaḥ praśasyate cārair hi vihitābhyāsaḥ kuśalair vanagocaraiḥ
12	navyāraṇyair na śakyeta gantuṃ mṛgagaṇair iva tasmāt sarvāsu senāsu yojayanti jayārthinaḥ
13	āvāsas toyavān durgaḥ paryākāśaḥ praśasyate pareṣām upasarpāṇāṃ pratiṣedhas tathā bhavet
14	ākāśaṃ tu vanābhyāśe manyante guṇavattaram bahubhir guṇajātais tu ye yuddhakuśalā janāḥ
15	upanyāso 'pasarpāṇāṃ padātīnāṃ ca gūhanam atha śatrupratīghātam āpadarthaṃ parāyaṇam
16	saptarṣīn pṛṣṭhataḥ kṛtvā yudhyerann acalā iva anena vidhinā rājañ jigīṣetāpi durjayān
17	yato vāyur yataḥ sūryo yataḥ śukras tato jayaḥ pūrvaṃ pūrvaṃ jyāya eṣāṃ saṃnipāte yudhiṣṭhira
18	akardamām anudakām amaryādām aloṣṭakām aśvabhūmiṃ praśaṃsanti ye yuddhakuśalā janāḥ
19	samā nirudakākāśā rathabhūmiḥ praśasyate nīcadrumā mahākakṣā sodakā hastiyodhinām
20	bahudurgā mahāvṛkṣā vetraveṇubhir āstṛtā padātīnāṃ kṣamā bhūmiḥ parvatopavanāni ca
21	padātibahulā senā dṛḍhā bhavati bhārata rathāśvabahulā senā sudineṣu praśasyate
22	padātināgabahulā prāvṛṭkāle praśasyate guṇān etān prasaṃkhyāya deśakālau prayojayet
23	evaṃ saṃcintya yo yāti tithinakṣatrapūjitaḥ vijayaṃ labhate nityaṃ senāṃ samyak prayojayan
24	prasuptāṃs tṛṣitāñ śrāntān prakīrṇān nābhighātayet mokṣe prayāṇe calane pānabhojanakālayoḥ
25	atikṣiptān vyatikṣiptān vihatān pratanūkṛtān suvisrambhān kṛtārambhān upanyāsapratāpitān bahiścarān upanyāsān kṛtvā veśmānusāriṇaḥ
26	pāraṃparyāgate dvāre ye ke cid anuvartinaḥ paricaryāvaroddhāro ye ca ke cana valginaḥ
27	anīkaṃ ye prabhindanti bhinnaṃ ye sthagayanti ca samānāśanapānās te kāryā dviguṇavetanāḥ
28	daśādhipatayaḥ kāryāḥ śatādhipatayas tathā teṣāṃ sahasrādhipatiṃ kuryāc chūram atandritam
29	yathāmukhyaṃ saṃnipātya vaktavyāḥ sma śapāmahe yathā jayārthaṃ saṃgrāme na jahyāma parasparam
30	ihaiva te nivartantāṃ ye naḥ ke cana bhīravaḥ na ghātayeyuḥ pradaraṃ kurvāṇās tumule sati
31	ātmānaṃ ca svapakṣaṃ ca palāyan hanti saṃyuge dravyanāśo vadho 'kīrtir ayaśaś ca palāyane
32	amanojñāsukhā vācaḥ puruṣasya palāyataḥ pratispandauṣṭhadantasya nyastasarvāyudhasya ca
33	hitvā palāyamānasya sahāyān prāṇasaṃśaye amitrair anubaddhasya dviṣatām astu nas tathā
34	manuṣyāpasadā hy ete ye bhavanti parāṅmukhāḥ rāśivardhanamātrās te naiva te pretya no iha
35	amitrā hṛṣṭamanasaḥ pratyudyānti palāyinam jayinaṃ suhṛdas tāta vandanair maṅgalena ca
36	yasya sma vyasane rājann anumodanti śatravaḥ tad asahyataraṃ duḥkham ahaṃ manye vadhād api
37	śriyaṃ jānīta dharmasya mūlaṃ sarvasukhasya ca sā bhīrūṇāṃ parān yāti śūras tām adhigacchati
38	te vayaṃ svargam icchantaḥ saṃgrāme tyaktajīvitāḥ jayanto vadhyamānā vā prāptum arhāma sadgatim
39	evaṃ saṃśaptaśapathāḥ samabhityaktajīvitāḥ amitravāhinīṃ vīrāḥ saṃpragāhanty abhīravaḥ
40	agrataḥ puruṣānīkam asicarmavatāṃ bhavet pṛṣṭhataḥ śakaṭānīkaṃ kalatraṃ madhyatas tathā
41	pareṣāṃ pratighātārthaṃ padātīnāṃ ca gūhanam api hy asmin pare gṛddhā bhaveyur ye purogamāḥ
42	ye purastād abhimatāḥ sattvavanto manasvinaḥ te pūrvam abhivarteraṃs tān anvag itare janāḥ
43	api coddharṣaṇaṃ kāryaṃ bhīrūṇām api yatnataḥ skandhadarśanamātraṃ tu tiṣṭheyur vā samīpataḥ
44	saṃhatān yodhayed alpān kāmaṃ vistārayed bahūn sūcīmukham anīkaṃ syād alpānāṃ bahubhiḥ saha
45	saṃprayuddhe prahṛṣṭe vā satyaṃ vā yadi vānṛtam pragṛhya bāhūn krośeta bhagnā bhagnāḥ parā iti
46	āgataṃ no mitrabalaṃ praharadhvam abhītavat śabdavanto 'nudhāveyuḥ kurvanto bhairavaṃ ravam
47	kṣveḍāḥ kilakilāḥ śaṅkhāḥ krakacā goviṣāṇikān bherīmṛdaṅgapaṇavān nādayeyuś ca kuñjarān