Book 12 Chapter 98 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | kṣatradharmān na pāpīyān dharmo 'sti bharatarṣabha
abhiyāne ca yuddhe ca rājā hanti mahājanam |
2 | atha sma karmaṇā yena lokāñ jayati pārthivaḥ
vidvañ jijñāsamānāya prabrūhi bharatarṣabha |
3 | bhīṣma uvāca |
3 | nigraheṇa ca pāpānāṃ sādhūnāṃ pragraheṇa ca
yajñair dānaiś ca rājāno bhavanti śucayo 'malāḥ |
4 | uparundhanti rājāno bhūtāni vijayārthinaḥ
ta eva vijayaṃ prāpya vardhayanti punaḥ prajāḥ |
5 | apavidhyanti pāpāni dānayajñatapobalaiḥ
anugraheṇa bhūtānāṃ puṇyam eṣāṃ pravardhate |
6 | yathaiva kṣetranirdātā nirdan vai kṣetram ekadā
hinasti kakṣaṃ dhānyaṃ ca na ca dhānyaṃ vinaśyati |
7 | evaṃ śastrāṇi muñcanto ghnanti vadhyān athaikadā
tasyaiṣā niṣkṛtiḥ kṛtsnā bhūtānāṃ bhāvanaṃ punaḥ |
8 | yo bhūtāni dhanajyānād vadhāt kleśāc ca rakṣati
dasyubhyaḥ prāṇadānāt sa dhanadaḥ sukhado virāṭ |
9 | sa sarvayajñair ījāno rājāthābhayadakṣiṇaiḥ
anubhūyeha bhadrāṇi prāpnotīndrasalokatām |
10 | brāhmaṇārthe samutpanne yo 'bhiniḥsṛtya yudhyate
ātmānaṃ yūpam ucchritya sa yajño 'nantadakṣiṇaḥ |
11 | abhīto vikirañ śatrūn pratigṛhṇañ śarāṃs tathā
na tasmāt tridaśāḥ śreyo bhuvi paśyanti kiṃ cana |
12 | tasya yāvanti śastrāṇi tvacaṃ bhindanti saṃyuge
tāvataḥ so 'śnute lokān sarvakāmaduho 'kṣayān |
13 | na tasya rudhiraṃ gātrād āvedhebhyaḥ pravartate
sa ha tenaiva raktena sarvapāpaiḥ pramucyate |
14 | yāni duḥkhāni sahate vraṇānām abhitāpane
na tato 'sti tapo bhūya iti dharmavido viduḥ |
15 | pṛṣṭhato bhīravaḥ saṃkhye vartante 'dhamapūruṣāḥ
śūrāc charaṇam icchantaḥ parjanyād iva jīvanam |
16 | yadi śūras tathā kṣeme pratirakṣet tathā bhaye
pratirūpaṃ janāḥ kuryur na ca tad vartate tathā |
17 | yadi te kṛtam ājñāya namaskuryuḥ sadaiva tam
yuktaṃ nyāyyaṃ ca kuryus te na ca tad vartate tathā |
18 | puruṣāṇāṃ samānānāṃ dṛśyate mahad antaram
saṃgrāme 'nīkavelāyām utkruṣṭe 'bhipatatsu ca |
19 | pataty abhimukhaḥ śūraḥ parān bhīruḥ palāyate
āsthāyāsvargyam adhvānaṃ sahāyān viṣame tyajan |
20 | mā sma tāṃs tādṛśāṃs tāta janiṣṭhāḥ puruṣādhamān
ye sahāyān raṇe hitvā svastimanto gṛhān yayuḥ |
21 | asvasti tebhyaḥ kurvanti devā indrapurogamāḥ
tyāgena yaḥ sahāyānāṃ svān prāṇāṃs trātum icchati |
22 | taṃ hanyuḥ kāṣṭhaloṣṭair vā daheyur vā kaṭāgninā
paśuvan mārayeyur vā kṣatriyā ye syur īdṛśāḥ |
23 | adharmaḥ kṣatriyasyaiṣa yac chayyāmaraṇaṃ bhavet
visṛjañ śleṣmapittāni kṛpaṇaṃ paridevayan |
24 | avikṣatena dehena pralayaṃ yo 'dhigacchati
kṣatriyo nāsya tat karma praśaṃsanti purāvidaḥ |
25 | na gṛhe maraṇaṃ tāta kṣatriyāṇāṃ praśasyate
śauṭīrāṇām aśauṭīram adharmyaṃ kṛpaṇaṃ ca tat |
26 | idaṃ duḥkham aho kaṣṭaṃ pāpīya iti niṣṭanan
pratidhvastamukhaḥ pūtir amātyān bahu śocayan |
27 | arogāṇāṃ spṛhayate muhur mṛtyum apīcchati
vīro dṛpto 'bhimānī ca nedṛśaṃ mṛtyum arhati |
28 | raṇeṣu kadanaṃ kṛtvā jñātibhiḥ parivāritaḥ
tīkṣṇaiḥ śastraiḥ suvikliṣṭaḥ kṣatriyo mṛtyum arhati |
29 | śūro hi satyamanyubhyām āviṣṭo yudhyate bhṛśam
kṛtyamānāni gātrāṇi parair naivāvabudhyate |
30 | sa saṃkhye nidhanaṃ prāpya praśastaṃ lokapūjitam
svadharmaṃ vipulaṃ prāpya śakrasyaiti salokatām |
31 | sarvo yodhaḥ paraṃ tyaktum āviṣṭas tyaktajīvitaḥ
prāpnotīndrasya sālokyaṃ śūraḥ pṛṣṭham adarśayan |